Wednesday, 23 March 2016

SADHU SUNDER SINGH CHANCHIN ROPUI

          Kristian ringtu ropui chanchin sawi apianga a chanchin sawi tel ve ziah thin, Sadhu Sunder Singh-a hi 1889 September thla khan India rama Rampur khua, Patiala ah alo piang a. Anmahni chhungkua hi hausa ve tak mai an ni a, Sikh chhungkua an nih avangin naupangte a nih lai atangin a nu leh pate chuan Sikh Temple ah te an hruai thin a, Sikism hi an zirtir nasa hle thin a ni. Tin, Sikh ho sakhaw thil bakah Hindu sakhaw thil te pawh an zirtir nasa a, kum 7 mi lek anih lai atangin an Hindu sakhua biakna hla kulmuk har em em mai, Bhagavad Gita an tih chu a byheart vek tawh a, kum16 anih chuan an Hindu lehkhabu pawimawh Veda chu a thiam chhuak leh vek tawh bawk. Tin, heng bakah hian Koran lampang te pawh a zir nasa hle thin a. Hemi hnu hian Sadhu an tih ho thenkhat chu kawmin chuta tang chuan a nun chu Sadhu ho tih dana an sakhaw tana inserh thianghlim chu a tum ve ta a.Tichuan, a chhungte chu kalsanin nupui pawh nei lovin leh engmah nei lovin, puan eng a bat tawp a, India ram hmun hrang hrang chu a fang kual ve ta a. Mi ten tanpuina tlem tlem an pek bak engmah neih a nei ngai lo. Mahse hetianga an sakhaw tana a inpumpek lai hian a nunah chuan ruak engemaw hi a awm tlat mai a, rilru thlamuanna tak tak leh chawlh hahdamna tak tak a nundan ah hian a hmu lo a ni.

          Sunder Singh-a hi Sadhu ni tura fuihtu ber chu a nu hi a ni a, a nu hian khawvel thil engmah thlahlel lova Sadhu ni turin a fuih nasa em em thin a, a nu hmelhriat te Raipur a British Mission School ah chuan a lut ve ta a. He school a a luh atang hian Bible a lo hmelhriat ve tan ta a ni. Hetih lai hian Bible chu ala tuipui phalo nasa mai a, chu ai chuan Occult (Dawi thil leh ramhuai/thlarau biak leh aien tih vel bawr) lam leh Hinduism lampang chu a tuipui fe zawk a ni. Kum 14 mi anih in a nu hian a thihsan ta hlauh mai a, heta tang hian Sunder Singh-a hi a nundan a inthlak nasa em em mai a, Bible-a Lal Isua zirtirna chu thil diklo hulhual a ni a ti a, Bible te chu a pawtthler a, a hal bawk a, tin, mi Pathian thu sawi a vakvel thin hote chu lung ten a lo vawm thin a, midangte pawh chutianga ti ve tur chuan a lo fuihpawrh ve bawk thin a ni. Mahse, an sakhuaah chuan chawlh hahdamna tak tak a hmu chuang lova, a rilru chu a beidawng em em mai a, mahni intihhlum duhna hial te pawh a nei ta a. Hetia Bible a hal atanga ni thumnaah chuan a rilru mangang lutuk chu zing dar 3 velah chuan Pathian hnenah a tawngtai ve ta tawp mai a, “Pathian i awm tak tak anih chuan kawng dik chu min kawhhmuh la, anih loh chuan, kan in hnunglam a zing dar 5 a rel rawn kal thin hi ka in chilhlum tir dawn e,” tiin a tawngtai ve ta tawp mai a. Chutiang bawk chuan a tawngtai nawn leh a, chutah le a room chhung chu vawilehkhatah a rawn eng ta phut mai a, Sunder Singh-a chuan kangmei a chhuak emaw a ti hial a. Mahse chutiang ang engmah a awm tak loh avang chuan a tawngtai chhanna chu a dawng dawn ta ngei niin a inngai ta a. Chutah le chu engah chuan Isua hmel ang a hmu ta a, chutah aw a hre ta a. Chu aw chuan Hindi hian “Eng chen nge min zawn dawn? Nangmah chhandam tur chein ka rawn kal a, kawngdik min kawhhmuh rawh i ti a, engatinge kawngdik chu i zawh mai loh?” a rawn ti ta tlat mai a. Chutah chiah chuan Sunder Singh-a chuan Isua chu a thi a, a tholeh a ni tih a hrechhuak ta a ni. A hmaah chuan a thingthi ta nghal a, tichuan amahah chuan thlamuanna sawi hleihtheihloh chu a lo awm ta a. Heta tang hian a nun chu a lo inthlakthleng chho ta a ni. Hetia nun thar a neih chhoh takah chuan Baptisma chan a duh ta tlat mai a, mahse a chhungte chuan an remti lo hle mai a, a chhungte remtilo chung chu 1905 khan a pianchampha ni takin Shimla a English Biak in ah Baptisma chu a chang ta tho a ni. Sunder Singh-a hian Chanchintha thehdarh chu a tum ta tlat mai a. Hindu ho zinga Chanchintha thehdarh tur chuan Kristian Sadhu nih a tum ta a, hetianga Sadhu anga a awm chuan Hindu ho in an hriatthiam theih dan ber tur niin a ngai a ni. Hetianga Kristian alo nih takah chuan a laina hnaite leh a chhungte chuan an tuithlar ta nghal a.

          Tichuan, October 16,1905 chuan engmah neilo, puan eng (Yellow) sin chung chuan kelawngin a vakvai tan ta a, mahse hemi tum hi chuan Lal Isua avangin a ni ve ta thung. 1906 khan a hmasa ber atan Tibet ram lama chanchintha hril tur chuan a chhuak ve ta a. Hetia chanchintha hril tura a chhuah hian tumah sponsor tu a nei ve lova, hlawh petu an awm chuang lova, neih engmah a nei lo bawk, mahse hreawm tinreng tuar huamin Tibet vur ram vawt lutuk mai chu a pan ta tlat mai. Tibet a panna kawngah hian American Missionary pakhat Stoker-a, amah ang maia puan eng chauh bat ve tho nen chuan an inchhar hlauh mai a, tichuan hrehawm tinreng tuar dunin, khawvawt elkhen mai karah, eitur pawh nei mumal lovin pukah te an riak dun a, chanchintha chu an hril dun ta thin a ni. Sunder Singh-a hi vawikhat chu a damlova, Stoker-a hian European mi pakhat te inah a thlen pui a, a enkawl a. Chu European pa chuan Sunder Singh-a inpekna thuk zia a hmuh chuan a pianthar ve phah ta hlauh mai a ni.

          Hemi hnu hian Sunder Singh-a hian St.John School of Theology, Lahore ah kum hnih zet Pathianthu a zir leh a, tichuan a hma ang bawkin khawlaia Pathianthu hril chuan a chhuak leh ta a. Vawikhat chu thingkungah hian a lawn a, Pathian hla sain Pathianthu a hril a, mipui ho chuan an pawtthla a, an sawisa ta hrep mai a, mahse Sunder Singh-a chuan zam hlek lo hian amah sawisa tute chu Pathianthu a hrilh lui zel tho va, tichuan amah sawisa tute chu Kristianah an inpe ve ta a ni. Vawikhat pawh Nepal ah ramhnuaia a kal laiin suamhmang hovin an lo lambun a, ani chuan a thih hun a thleng ta niah ngaiin ngunhnama an tin chu tha tak mai hian a nghawng chu alo dawh ta mai a, chutia a ti ta mai chu suamhmang ho chuan mak an ti ta em em mai a, a kawmawl neihchhun chu an laksak a an kalsan leh ta mai a, mahse a kawmawl neihchhun latu chu a ngaih a tha thei tlat lo mai a, a rawn let leh a, Sunder Singh-a chuan Bible te lo chhiar khumin, mihausa leh Lazara chanchin te kha alo hrilh a. Tichuan chu suamhmangpa pawh chuan a sual te simin alo piangthar ve ta a ni. He suamhmang pa hian Sunder Singh-a hi a inah hruai haw in rei fe chu a awmpui nghe nghe a ni. 1912 khan Lal Isua tih dan entawn in ni 40 chhung chaw nghei ve a tum a mahse a nghei tluantling thei talo a, mahse he thil avang hian thlarau lamah nasa takin hlawkna nei niin a inhre thung.

          Sunder Singh-a hian tihduhdahna tam tak a tuar a, mahse mak tak taka chhanchhuah in a awm zel a. Vawikhat pawh 1914 khan Nepal a Rasa khuaah an Buddhist hotupa an Lama chuan thi turin a chungthu a rel sak a, tuichhunchhuah kangchat tawh thuk tak maiah hian thawmhnaw engmah ha loin an thlak a, an chhin phui a, an kalh hmiah mai a, a kalhna chahbi chu an Lama chuan a kawl hmak mai bawk a. Chu tuichhunchhuah chu misual an tihhlumna thin a ni a, ni hnih chhung zet chu chu tuichhunchhuah chhungah chuan mithi ruangte nen engmah eitur neilo in a awm a, a nihnih naah chuan a chhin chu a rawn inhawng a, mi pakhat hian a rawn la chhuak ta mai a, a rawn lachhuaktu chuan engmah a sawilo a, a kalbo leh ta nghal daih mai a, chutia a chhuak ta chu a hnu lawk ah an man zui ve leh ta nghal a, an Lama hmaah chuan an hruai leh a. Chutia an Lama hnena a nung chunga an hruai leh ta mai chu an Lama chuan mak alo ti nasa mai a, an dahna chhin kalhna chahbi awm chhun chu amah ngeiin a kawl tlat si avangin Sunder Singh-a chu tanpuitu eng emaw tak, thiltithei tak a awm tih a hre ta a, a hlau ta em em mai a, an ram chu chhuahsan vang vang turin a ti ta zawk a ni.

          Kum 1918 khan Madras a tlawh a, hetah hian mipui tam tak hmaah thu a sawi a, mi tam takin Lal Isua an rin phah a, India ram hmun hrang hrangah a zin kual nasa hle a, Sri Lanka ah te, 1918-1919 inkar khan Malaysia, China leh Japan ah te tin 1920-1922 inkar ah khan Western Europe, Australia leh Israel ah te , tin Jerusalem, Lima, Berlin ah te chanchintha hrilin a zin kual nasa a. Heng a zinkual naah te hian thil mak tak tak pawh a tawng hnem em em mai a. Vawikhat pawh bazar hmuna thu a sawi lai hi mipui ho chuan lung in an vawm ta luai luai mai a, pakhat chuan a lu ah tak mai a vawm fuh ta hlauh mai a, chutia a lua a vawm fuh veleh chuan a vawm fuh tupa chu a lu na ti lutukin a let ta tawp mai a, midang chuan a vawm zui ngam ta lo a ni. Sunder Singh-a hi mi inngaitlawm tak mai a ni a, mi hnathawk lai a hmuh te hian a pui ve bawrh bawrh zel mai a, anni chuan an lo nel a chu chu remchangah hmangin Pathianthu hrilh nan a hmang ta thin a ni.

          Sadhu Sunder Singh-a hian kum tin nipui lai hian Tibet hi a tlawh ziah thin a. Tibet ram hi a veiin a ngaina em em a, 1929 khan a tlawh leh a, hemi hnu hian a chanchin hriat tur a awm zui ta lo a ni. A bo tak daih dan hi tuman hrechiang an awm lo a, thenkhat chuan miin an that a nih ring an awm a, thenkhat chuan vur zingah a tlu hlum ta anih an ring thung a, tin, thenkhat leh chuan a nung chungin Pathianin vanah a la chho anih ring te pawh an awm hial bawk a ni.

          Tichuan, Ringtu tha, huaisen leh Krista tana pasaltha dik tak chuan a chin hriatloh in he khawvel hi alo thamral san ta a ni. Sadhhu Sunder Singh-a hian a Bible chang innghahna ber chu Marka 8:35 “Tu pawh a nun humhim duh apiangin a chan anga; Tupawh keimah avanga a nun chan erawh chuan a humhim ang” tih hi a ni. Mizovin ‘Vai’ kan tiha kan nuihzat, kan hmuhsit thin leh kan ngaihnep em em te zing ami Sadhu Sunder Singh-a nunah hian a rinna ngheh zia te, Pathian a rin ngam zia te, Chanchintha hrilna kawnga a huaisen zia te, a tawrh chhel zia te, a thahnem ngaih zia te leh a taimak zia atang te hian keini "ringtu in ti" te hian entawn tur leh zir tur kan ngah hle a ni.

               

                    HLAWNCHHING

10 comments: