Friday, 24 March 2017

KUMHLUN LO HRINGNUN (Poetry)

KUMHLUN LO HRINGNUN

                                     HC Lalramdina

Kumsûl lâmang a her châng hian,
Hunpui leh kumpuite
Lo her chhuak thin, lêng zawng lâwma'n
Nunhlui puan ang hnâwlin.

Hnah hlui tîlin, hnah thar chhuah e
Hringnun hun tharte nên
Kumhlui liamin, kumthar her chhuak
Kumhlui puan ang hnâwlin.

Hringnun, nunhlui liam ta te zawng
Her chhuah awm ve si lo.
He hringmi vullai ni ngei pawh
Pâr ang an chuai dâwn si.

Biahthu di kan hril zawngte pawh
Chuaiin mual ang liamin
Rial ang dâi thin khuareiah chuan
Kumhlun rêng awm si lo.




BALLAD STANZA :- Châng khata tlar 4 awm, a tlar indawt dân lamrîk bithliah 8-6-8-6 nei, Iambicmeter hmanga phuah a ni a. A rhyme scheme chu 'abcd' a ni thin.

                    HLAWNCHHING

Thursday, 23 March 2017

THIL RIT BER (Hriat zau nân)

THIL RIT BER

                                     HC Lalramdina

          Science lam zirmite tân chuan thu tlânglâwn tak ni mahse, keini ang, mi narân tân chuan a mak danglam ve hrim hrim.



          Bajaj Company siam, Pulsar Bike hi kan hre lâr hlein a rinawm. Pulsar chu thil rit ber a ni ti ila, kan sawi sual âwm love.

          Arsi te hian damchhûng hunbî an nei ve a. An damchhûng hun a lo tâwp dâwn chuan an êng a lo chuai a, a dîm tual tual thin. Chutia an êng a lo dîm chuan, anmahni pawh an sâwng tê tual tual bawk a, an muk tual tual thin. Chu chu 'Neutron star, Pulsar' chu a ni. A vânglâia kan Ni (Sun) aia nasa taka lian pawh neutron star a lo nih chuan, 15 kms hawlhtlang vêl chauh a ni tawh thin.

          Pulsar chu a vir chak êm êm mai a. Hemi avânga Bike hmingah pawh hmang an ni mahna. Hîpna chak tak, magnetic power a nei bawk a.

          A leilung muk lutuk avâng leh, magnetic power sâng lutuk avâng hian a rit êm êm a. Pulsar leilung, thirfiante khat (one teaspoonful) hi leiah hian la thlâin bûk ta ila, ton trillion khat vêl a ni ang an ti. Chu chu khawvêla tlâng sâng ber, Mt. Everest rih zâwng nên a intluk vêl ang. Iptepuia ah bo mai chu a harsa viau ang le!

          "Thil rit ber" chu "Pulsar leilung" hi a ni, tihna a nih chu.



HLAWNCHHING

Tuesday, 21 March 2017

KHUM (Poetry)

KHUM

                                     HC Lalramdina

          Lungmuang leh hahdam taka ka hahchawlhna hmun

          Ka tawrh zawh tâwk aia nasaa lungngaia ka awm chânga ka tlûkluhna

          Hlimna leh lâwmna vâwrtâwp ka neih chânga ka zuan luhna

          Lungchhe vânkâia ka awm chânga ka tahkhum ngam

          Hlimna nasa tak ka neih chânga ka zaikhum ngam

          Thinurna nasa tak ka neih châng pawha ka thinrimna tihdaih nâna ka tlûkluhna

          Mal leh khawhar taka ka awm châng pawha inhnem nâna ka pan ngam

          Thlansa phûlkâia hah thlantui nên pawha ka hahchawlhna

          Bawrhsâwmna leh damlohna avânga chechâng peih lova ka awm chânga ka hahdamna

          Chhûn leh zân pawh sawi lova ka duh hun huna ka belh ngam

          Tuma kawm tlâk loh khawpa pachhiaa ka awm châng pawha mi, thinhrikna nei miah lova a tânga min beitîr a

          Zankhuaa tui tak leh thlamuang taka ka muthilhna hmun

          Nawmna vâwrtâwp ka neih theih nâna ka (sapatâl/sanutâl) chângte pawha min ning ngai rêng rêng lotu

          Ka khawvêl ni kin hun a lo thlen hun pawha, ka ruang dâiin a la belh cheu tûr...

Chhâmang ka zâlna "LAIKHUMngei chu.

Aw... Ka tawngkam thiamna zawng zawng leh ka theihna hi chuan tlin sela chuan aw...

I sakhming mawi tak hi hei aia mawi zâwkin ka phuah tûr!!!

I phû tâwk châwimâwina hlan che hi ka va duh thin tak êm!!!

Mahse, ka thiam, ka finnate hian a phâk si lo...

AW... "KHUM"... "LAIKHUM"... CHHÂMANG KA ZÂLNA!!!



FREE VERSE :- A châng bithliah bîk te, a lamrîk zât te, a meter leh rhyme pawh awm lêm lova phuah, hlahril ho hi "Free Verse" an tih chu a ni.


                    HLAWNCHHING

Friday, 17 March 2017

THLUAK HI ENG ZÂT NGE KAN HMAN? (Hriat zau nân)

THLUAK HI ENG ZÂT NGE KAN HMAN?

                    Lalramdina Hlawnchhing

          Mithiamte sawi niâwm tak thu pakhat, "Mihringte hian kan thluak hi 10% vêl chauh kan hmang," tih thu hi kan hre thinin ka ring. Chuti a nih si chuan, heti zât lek hmang hian, heti khawp hian thil kan ti thei a nia. Hemi thu atang hi chuan, a bâk, 90% vêl te chu han hmang zo vek thei ila, engtiang takin thil tithei ang i maw? tih hi kan rilrûah a lût thin ngei ang. He thu lâr tak hi rintlâk a ni meuh em? tih mithiamte sawi hi i han tarlang dâwn teh ang.

          Tunlai thiamna, Brain Scans te hmang hian, scientists te chuan thluak chêtdân kipkâwi takin an hre thei ta a, neurons inkahchhuah dân thlengin an hre thei tawh a ni. Chutiang hmanraw hmanga an han zirchian hnu chuan, kan thluak hi 10% chauh nilo vin, 100% kan hmang zâwk a ni tih hi an ngaihdân chu a ni ta. An hmuh dân chuan, thluak zawng zawng hian englai pawhin hna a thawk reng a, kan muthilh lai pawhin a che reng a, a nêp deuh e tih mai chauh a ni an ti.

          Neoroscientist, thluak lam specialist hmingthang tak Barry Beyerstein sawi dân chuan, "Thluak hi 10% vel chauh hmang ni ta i la, kan hman loh lai khawi emaw lo chhiate chuan, kan hriatna a tibuai chuang hauh lovang. Chutih ahnêkin, a dang tithuanawp miah lovin thluak khawilai mah hi a chhe theilo a ni," a ti. Khawilai emaw chhetêa a lo dik loh pawhin, a lang nghâl zêl a nih hi. Thisen zâm te taktê dik lo hlek pawhin stroke a siam zêl zâwk a nih hi.

          Hemi bâkah hian, kan taksa pian chhuah chhoh dân, evolution ang hi chuan, kan taksa englai mai pawh hi kan hman dân azir hian a danglam chho zêl a. Ramsate pawh hi an chênna leh an chaw zawn dân azirin an pianzia a danglam chho zêl a ni an ti a. Hemi ngaihdân ang chuan, kan taksa pêng, kan hman loh leh kan mamawh loh te chu kan taksaah hian a awm reng theilo an ti. A bîk takin, energy mamawh tam êm êm, thluak te phei chu a ni lehzual an ti a. 10% chauh lo hmang thin ni ila chuan, kan hman mamawh tâwk chauh, 10% vêlah a sâwng tê tawh ngei tûr niin an ngai bawk.

          10% chauh hmang nia thu lo awm hi thenkhat chuan, Einstein-a sawi niin an sawi thin a. Mahse, khawiah mah hetiang thu a sawina hmuh tûr a awm lo. He thu hi Dale Carnegie lehkhabu, "How to win Friends and Influence People" tih lehkhabu lâr taka sawi ve a nih hnû khân miten an lo hre lâr chho zual hle a. Mahse, a sawi chhuak hmasa ber hi hriat a ni tawh lo.

          Scientists te chuan,  kan thluak hnathawh dân kimchang, hmun hrang hranga mite inzawmkhâwm dân te la hre vek lo mahse, 100% chu kan hmang ngei a ni tih hi an hmuh dân chu a ni. Mihring famkimlo ten, kan famkimlohna sawi mâwi leh chhuanlam atân 10% thawnthu hi chu an vawrhdarh vêl mai mai niin an hre ta ber. 90% dang hi beisei tûr a lo awm chuang love.

                    HLAWNCHHING

Tuesday, 14 March 2017

THÂL KHAW LUNGLÊN (Article)

THÂL KHAW LUNGLÊN

                    Lalramdina Hlawnchhing

          Mi zawng zawng kan inan tlânna lai tak chu lunglên châng te, khawhar châng te, tah châng te, hlim châng te te, thinrim châng te, lungawi loh châng te, etc. kan nei thin theuh hi a ni âwm e. Ka tawng tu huatthu suh a(h), 'Mi anglo' kan tih te pawh hian hlim leh lâwm châng te, lunglên châng te, khawhar châng te leh thinur châng te an nei a, chutiang bawkin, mi pângngai ber pawn an nei a ni. Kan pi leh pute pawh kha an lunglêng ve thei hle a ni tih, an hla phuah atang te leh an thawnthu atang tein a hriat theih a ni.

          Kan tûnlai khawvêl changkâng takah pawh hian, mi zi nuaih nuaihin, phar sup supin, mahni hna tûl vângin buai hlawm viau mahila, chutiang kârah pawh chuan, mi lunglêng tak tak, khawhar tak takte kan awm reng tho va. He lunglên, khawharna hian damchhûngin min zui zêl dâwn zawng a nih hi maw???

          Chutiang, dâmchhûng khawsak, eizawnna avânga kan hun hmante leh kan buainate chuan, hun leh ni, sik leh sa, fûr leh thâlte chu, hun chuan her liampuiin kâr lovah kum tâwp min thlen leh ta dêr mai!

          December thla kan han thleng a, Krismas leh Kumthar hlimawm tak kan hmachhawn mêk avângin rilrû a zângkhâiin a hlimawm viau mai. Kawtthlêr lûn laite chu mawi tak tak leh ropui tak taka chei a ni a. Kohhran lam inbuatsaihna pawh tluang tak leh phûr takin a kal chho mup mup bawk a. Krismas leh kum thar hman a châkawm tawh kher mai. A ni kan han thleng a, Biak Ina leng lo khawpin kan inkhâwm a, hlim takin a lawmna programme kan hmang a. Vêng tinah a lawmna ruai kan buatsaih theuh va, hlim leh puar takin sa ruai kan theh theuh bawk a ni.

          Kûtpui a tiak a, mahni hna theuhte thawkin, 'mahni seh sehna mualah' tiin kan pêng darh leh ta sung sung hlawm a. March thla hial kan lo thleng leh ta. Khua a thâlin a ro tan ta hle mai a. Hmânni lawka, mi zi nuaih nuaih leh phe sung sungte kha an lo reh duak tawh a, Bazaar leh kawtthlêr lûn êm êm thinte pawh kha a lo reh duak tawh a, khua chu a reh vung vung tawh mai a ni. Dân pângngaiin mi tin mai chuan kan tih thin theuhte ti leh tûr chuan kan insingsa leh diam tawh a. Biak in lamte pawh a ngai têin, kohhran hruaitute leh inkhâwm thin ngaite kha kan inhmu leh rak rak hlawm a. Khua a har leh vung vung tawh hle mai. Khaw chhûng leh khaw kâr kawnga service, lîrtheite pawh an thâwl han han tawh mai a. Hetih hun lai zet zawng a lunglênthlâkin rilrû a kal ding duh ngei mai. Krismas leh kum thar thleng leh tûr chuan ni tam tak kan hman ral leh phawt a ngai a. Chu pawh chu 'Dam rei nghah thil mai' a la ni si.

          Thlasik a ral a, Tlângsâm a chuai a, thâl a lo intan ta. Thlasik thinghnah tlakawlh te chu a lo chawr no leh a, romei a lo zâm chiai mai a. Chutiang hun thara hnah tharte han hmuh a, rei tak kan lo hriat tawh loh nungcha hrâm ri han hriat thar leh chuan lung a lêng duh êm êm mai a. Hawi vêl ila, Vau leh Fârtuah an lo pâr vul chûk mai a. Mi tam tak chuan, "Favâng lai ai mahin thâlah hian lunglên a na zâwk e," an lo ti hial rêng a ni.

          A ni ngawt mai, kei ngei pawh hian eng ber hi nge ka ngaiha, eng ber hian nge ka khua tihar êm êm le? tiin, keimah leh keimah hi ka inzâwt thin a, ngaih ber hre silo hian khawhar êm êm hian ka tâp kual ka tâp kual leh ringawt thin.

          Khaw awm dân leh hun inher danglam thinte, sik leh sa inthlâk danglam thinte hian khua an tihar ngawih ngawih thin a. Tlâng leh mual, ngaw leh khâm rângte chu thâl laiin an ro vûk mai a, khawharna tizual tûrin thâl thli a thaw vûk vûk a, ni a sa vawl vawl bawk a. Ni sensa hnuaiah hla taka chhûm inphan diar diarte, tlâng bâwm romei kai chiaite ka thlîr thin a. Chutih hunah chuan lunglênna hian min zem chiai chiai a, ngaih ber hre si lo hian ka khuahar veng veng thin.

          Thâl khaw ro vânglaia Fârtuah leh Vau an pâr vul chûk laite hian ramhnuai thing hlimah thu ila, ramhnuaia nungcha hrâm chiah chiah kârah chuan thlang lam ram ruama an pâr vul chûkte chu thlîr ila, chutih hunah chuan suangtuahna chuan ruam tin leh kil tin a fang kual a, lunglênna khawharthlâk takin min zêm chiai chiai a, chu hmuna awm reng chu ka châk thin!

          Lunglêng mi tân chuan, "Thâl khaw Lunglên" pawh hi a lo na thei viau dâwn mai a... tih te ka ngaihtuah mai mai thin!!!



HLAWNCHHING

Saturday, 11 March 2017

ZEALANDIA - 8th CONTINENT? (Thu ngaihnawm)

ZEALANDIA - 8th CONTINENT?

                    Lalramdina Hlawnchhing

          Khawvêlah hian khawmualpui (continent) engzât nge awm? tiin inzâwt ta ila, 'Pasarih' tiin kan chhâng theuhin a rinawm. Mahse, sâp hovin, "Everything in the world changes, except change itself," an lo tih ang deuhvin, khawvêl thil hi danglam reng a ni a. Hmâna ni a kan lo ngaih thenkhat kha, a hnu deuhah chuan a lo ni leh lo fo thin. Planet pawh pakua a awm tiin School ah kan zir thin a nih kha. Mahse, thiamna sâng zêl atanga kan hriat dân chuan, Pluto hi planet a lo ni lova, 'Dwarf' chi a ni tih hriat a lo ni leh ta si!!! Continent pawh hi kan lo hriat thin kha a la dik reng em tih mithiamte sawi hi i han sawi  chhâwng ve leh dâwn teh ang. Zirlai tân phei chuan a pawimawh viau mai thei a ni.

          Geologists ho hian leilung awmdân hi an zir reng a. Tunhmâa thiamnain a tlin loh thilte hmuh leh hriat chhuah a ni chho ta zêl a. Satelite technology leh gravity map te hmanga, uluk taka tuifinriat hnuai (oceanfloor) te an han endik hnuah, New Zealand thliarkâr khi, thliarkar satliah ni lovin, khawmualpui (continent) dik tak a ni tih chu an ngaihdân a lo ni ta a ni.

          1990's chho tan tîr atang khân, Australia leh New Zealand a geologists te chuan, New Zealand hi continent a pawm tlâk a nihzia an lo tlângâupui tawh thin a. 1995 khân, geophycicist, Bruce Luyendik phei chuan a hming atân, 'ZEALANDIA' tih a lo rawt daih tawh nghe nghe a ni. An thil hmuhdân hi, 'Zealandia: Earth's Hidden Continent' tih article chu The Geological Society of America (GSA) tih journal ah an chhuah tawh bawk.

          Zealandia tia an vuah hi maktaduai 4.9 sq kilommeters a zau a ni a, Indian sub-continent tiat vêl a ni. Helai hi hmânlai chuan, super continent tia hriat, Gondwana Land huamchhûnga awm thin a ni a. Gondwana land hian Africa, Australia leh India te pawh hi a huam vek thin. Chumi Gondwana land atang chuan kum maktaduai 60-85 vêl liamta khân a lo keh hrang ta a ni an ti. He continent hi 94% chu tuiin a chîmpil a, 6% chauh hi tui pâwn lamah a awm. A lang chin chu thliarkâr anga ngaih thin, New Zealand leh New Caledonia, etc. te an ni a, hemi hming pahnih lâkkawp atanga Zealandia tih hming hi phuah a ni nghe nghe. Hemi continent a tlâng sâng ber chu New Zealand hi a ni.

          Continent tia koh theih tûr hian tehna chi hrang hrang a awm a. A lei chunglâng (crust) nihphung te, a ram chin bîk (well defined area) te, a sân dân (elevation) te atanga teh a ni thin. Hêng tehna zawng zawngah hian tling veka hriat a ni a. A kiang vêl tuifinriat mawng atanga sâng bîk a ni a, a chunglâng (crust) pawh tuifinriat mawngphah (ocean floor) ai daiha chhah, 10-30 kms laia chhah te an nih bâkah, lung chikhat, silica a tam hle bawk. Tin, a ram chin hi Australian Continent atanga felfai taka awm hrang a ni. Hêng tehna atangte hian continent a pawm chi ngei niin an sawi. A ram zâu zâwk daih tuihnuaiah awm mahse, continent a ni thei tho tihna a nih chu.

          Continent a nih leh nih loh pawmtu tûr hi eng pâwl mah an awm chuang lova. Leichhûng lam chanchin zirmi (geologists) hote ngaihdânah a innghat ber zâwk. Anni hovin an pawm tlân theih chuan (an pawm ngei a rinawm) Zealandia hi Continent pariatna a lo ni dâwn ta! Dik tak chuan pasarihna a ni zâwk mah. A chhan chu, Asia leh Europe te continent hrang anga sawi thin hi, a nihna takah chuan pakhat (Eurasia) a ni zâwk mah a ni an ti.



HLAWNCHHING

Thursday, 9 March 2017

FOOTBALL CHANCHIN-A INLEHTHALNA ROPUI CHU (Thu ngaihnawm/Thil mak)

FOOTBALL CHANCHIN-A INLEHTHALNA ROPUI CHU

                   Lalramdina Hlawnchhing 

          Barcelona chuan Football Team dang, tuma la tih theih ngai loh, UCL knock out stage a 4-0 a an tlâwm tawh hnuin an comeback leh thei a ni tih lantîrin 6-1 in PSG an sawp.



          Nizân zanlai/ Tukin zîng, Dt.9.March 2017, dâr 1:30am khân, Champions League Quarter Final luh inchuhin Barcelona leh PSG te chuan, Round of 16 2nd leg an khêl a. Round of 16 1st leg-ah Goal 4 ngawt phur sain, Barcelona chuan, an khêlmual, Camp Nou ah PSG ho hi an lo mikhual a, inkhêl a tang hle.

          Barcelona hian Goal thun tam an mawmawh tih hriain, goal an bawh na hle mai. 1st half, 3mins lekah Barcelona tân Luis Suarez chuan goal a thun nghâl a, PSG lam an tâlbuai hle. Barcelona Goal nawr a nat êm avângin PSG player Kurzawa chuan, anmahni lamah 40mins ah a ti goal palh hlauh mai a, Barcelona lamin 2-0 in hma an hruai ta a ni. Team pahnihte innawr tawn viau mahse, goal dang lût belh tawh lovin First half chu an khêl zo ta.

          2nd half-ah Barcelona an tang zual sauh a. 50mins ah, Neymar penalty hlawhchhuah chu Barcelona thiampuipa, Lionel Messi chuan Penalty atangin goal ah a chantîr leh a, 3-0 a ni ta. Beisei sâng taka an khelh mêk laiin, PSG hma tâwng Edison Cavani chuan 62mins ah PSG tân goal a thun ve ta a, 3-1 niin, aggregate ah PSG hian 5-3 in hma an hruai mêk tihna a ni a, Quarter Final luhna chance an nei tha hle a ni. Barcelona hian minute 30 chhûnga Goal 3 an thun ngei ngei loh chuan an tla dâwn tihna a ni.

          Brazilian, Barcelona star Neymar chuan Barcelona Fans te rilrû nguâi vek tawh chu 88mins ah Freekick mawi tak hmangin a rawn chawk nung leh a, 91mins-a Luis Suarez penalty hlawh a pêt goal zui bawk. Minute 5 hun pêk belh chu Barcelona Team hian hmang tangkâiin, Inlehthalna History ropui tak ni tûrin, S. Roberto chuan Barcelona tân 95Mins ah chiah goal a rawn khung leh ta hlauh mai a. Aggregate ah Barcelona hian 6-1 in PSG lakah hnehna an chang ta a ni. Tichuan, khawvêl mipuite rin phâk loh leh thil thleng thei tûra an ngaih loh, "INLEHTHALNA ROPUI" chu, Barcelona Team hian khawvêl mite hmuhah an thlentîr ta a ni.

          Hun tâwp nân minute 2 chiah a awm tawh tiha Barca goal mamawh zât chu goal 3 a ni a. 88mins ah Neymar free kick hmangin goal an thun a, 90+1 ah Neymar bawkin thun lehin, S.Roberto chuan an chakna goal 90+4 ah a thun bawk a ni.

          He inkhêla thil thleng, inlehthalna ropui chanchin hi a ngaihnawmin a ropui a, a mak tih loh rual a ni lo. Khawvêl awm chhûng hi chuan, he inkhêl chanchin hi, Football Khawvêl chanchinah hian a dâi tawh ngai lovang.



HLAWNCHHING

Wednesday, 8 March 2017

NUN AWMZE NEI (Article)

NUN AWMZE NEI

                   Lalramdina Hlawnchhing 

          He khawvêla kan lo pian chhan leh engtia nung tûr nge kan ni tih hi zawhna pawimawh tak leh common tak a nih ka ring.



          Pathian tello chuan nun hian mumal a nei lova, mumal nei lova nun chu nun awmze neilo a ni. Chuvâng chuan, kan nun hman dânah te hian fîmkhur takin i nung ang u. Awmze nei lovin hun tha kan lo khawhral mai mai dah ange.

          Thuhriltu chuan, he khawvêla mi thil engkim mai hi engmah lo mai mai a nih thu min hrilh a. He khawvêla thil awm rêng rêngte hi kumhlun tûr a awm lova, engmah hi chatuan daih a awm lo va, kan Pa vâna mi hmaa dinpui tlâk rêng a awm loh thu chiang takin min hrilh bawk a ni.

          Amaherawhchu, he khawvêla thil engkim mai hi 'engmah lo mai a ni' kan tih mêk lai hian, he khawvêl thilte aia hlu 'Nun' kan nei a ni tih erawh kan hriat a tha ang. He, kan nun hlu tak mai hi, he khawvêl thilte anga engmah lo maia ral leh mai tûr angin kan ngai ang a, hlut nachâng kan hre lovang tih a hlauhawm hle mai. Khawvêla thil chi hrang hrangte hi chu pahnih pathum kan nei thei a, a awm lohin emaw a lo chhiatin a thlâkna tûr kan nei leh pawh a ni thei e. He, kan Nun erawh hi chu pakhat chauh a ni a, a thlâkna dang a awm ve lova, a dang hmuh tûr a awm tawh bawk hek lo. Chuvâng chuan kan nun hi hlut ila, fîmkhurpui ila, awmze nei takin hman i tum ang u.

          Nu pum chhûnga kan awm lai atang tawhin minung kan ni a, kan nunna pawh a intan nghâl a ni. He khawvêl êng kan lo hmuh ve chiah atang hian kan nunah zirtûr te, beihtûr te, tuartûr te leh thil suttlang ngai tam tak kan hmaah a rawn inchhawp nghâl a. Chûng thil zawng zawngte chuan kan pian hlim atanga kan thihnî thlengin min thlahthlam tawh dâwn lo va, kan hringnunah hian a bet reng tawh dâwn a ni. Nausên kan nih lai atangin kan nunah hian thil inphûm haichhuah tûr tam tak a awm a. Kan kuma zir zêlin kan finna te, kan thiamna te hi a lo pung ve zêl a. Chûng thiamna leh finnate nei tûr leh nun, awmze nei taka hmang thei tûr chuan he kan nun neihchhun hlu tak hi kan 'fight' a ngai a ni.

          Kan naupan laia kan nu leh paten kal dân tûr min zirtîrte kha, kea kal dân ringawt min zirtîr a ni lo va, mahni inrintâwknate, midang ring lova mahni chakna leh theihna hmanga dinte leh thil engkimah hmasâwn zêl tûra min fuihna leh min zirtîrna a lo ni reng mai. Mi tam tak hi chuan a lang thei chin chauhva inzirtîrna niin kan ngai mai thei. Mahse, chhûngril lamah nun awmzia min zirtîr a lo ni reng zâwk a ni. "A nu, A pa," tia tawngkam mawi tak mai chhâkchhuak thei tûr khân i nunin thla tam fe a beih a ngai a sin! Pathian thilsiam dangte hi chuan an hunbi an hai ngai lo va, zirtîr pawh an ngai bawk hek lo. Anmahni siamtu remruat ang zêlin an khawsa a. Mahse, mihring, ama anpuia a siamte erawh hi chu zirtîr ngai leh inzir tûra siam kan ni. Mi inzir ngai lo mi chu, mi hmantlâk an awm ngai lova, mi fing leh remhria pawh hmuh tûr an vâng hle a ni. Khawvêlin 'Mi ropui' tia kan chhâl te hi inzir leh nasa taka beite an ni thin.

          Nun tak nei tûr leh a hlutna pawh pha tûr chuan nu pumchhûnga ta kan chhuah atanga kan thihnî thlengin kan beiha kan zir a ngai a ni. Chutianga nun zir lova bei ngai lo mi chu, mi hlawhtling an ni ngai lo. Nun kawng hi chhuk chhovin bumboh hle thin mahse, hmun nuam  tam tak pawh a awm ve tho va. Chu hmun nuam thleng pha tûr chuan nasa taka kan beih a ngai a ni. Nun hi ngaihpawimawh loh mai mai chi a ni lo, kan damchhûng reilotêa kan nun dân hian chatuan ram a hawlh tlang si a. Kan nunna hi a hlû a, kan hmang thain kan tithianghlim bawk tûr a ni. Naupang ber atanga upa ber thlengin he hringnunah hian kan tel vek a, he kan nun hi a hlu êm a ni tih hriain, eng bâwihah mah kan tântîr phal tûr a ni lo. Chatuan rama thlen pui tlâk, nun tha leh thianghlim nei thei tûrin tuna kan nun hman lai mêk hi a tha tâwk a, nun awmze nei zâwka hmang tûrin i inbuatsaih thar theuh ang u.

             Eng ni tûrin nge Pathian hian min siama, eng zâwn atang hian nge Pathian leh midang tân kan tangkâi ve ang tih hi mahni theuh inzâwt ta ila a tha âwm e.

          Mi tam tak chuan mi dangte tâna thiltih... Entîr nân, mi dangten harsatna an tawh huna tanpui nân an hun leh tha leh zung pêk chu manhla an ti hle a, chu chuan nun awmze nei zâwk a neihtîr tih an hmu chhuak a. "A phute tân thatna ui suh, i kuta tih theihna a awm phawt si chuan," Lal Solomona chuan a ti a. Mi dangte tanpui hi nun awmze nei min neihtîtu a lo ni thei a ni.

          Pathian thutiam thlen famkimnate chen kan duh a nih chuan kan tih tûr thil pawimawh tak chu Pathian thu hriaa, zawm a ni tih, Lal Isuan min zirtîr a nih kha. A Thu, Bible hmangin Pathian chuan nun awmzia leh a thiltum hrethiam tûrin min tanpui a. Chu chuan mi hamtha, leh mi engthâwl tak min nihtîr a ni. Bible chuan lei atâna Pathian thiltum chu a târ lang a. He leia kan awm chhan te, hrehawm tawrhna a tam chhan te leh kan hnên aṭanga Pathian thil beisei te chu min hrilh a ni. Chutiang Bible thutakte hriatthiamna chu nun awmze nei leh lungawithlâk tak neih nân a pawimawh hle a ni. Bible zir nâna hun petute leh an thu zir nunpuitute chuan nun awmze neiin hun an hmang thin a ni.

          Kan vânglai hian chhiatna a lo thleng thut thei a ni tih theihnghilh thin thalaite hnêna Lal Solomona'n thurâwn min pêk chu kan za atân a pawimawh hle. Kan nunah Siamtu chu dah pawimawh ber i la. Chu chuan kan nunah thiltum dik tak min pe dâwn a ni. Pathian kan dah pawimawh hmasak ber chuan kan tân thil a kal tluang vek ang, tiin thurâwn min pê a ni.

          Pathian laka rinawmna chuan nun chu awmze nei tak a nihtîr a ni. Pathian nêna inlaichînna tha siamna chuan kan nun chu kawng danglam bîk takin a belhchhah thei a ni.

          Pathian leh a thiltumte chungchâng zir tûra theih tâwp chhuah hi nun awmze nei min neihtîrtu a ni. Chu Pathian thiltumte kan hriat theihna tur chu khawiah nge kan hmuh theih ang kan tih chuan, Pathian thâwk khum, Bible-ah kan hmu thei a ni. Hei hian nun awmze nei taka min hman tir theih ngei ka ring a ni.

          Pathian chuan nakina chatuana ropuina kan chan theih nân he khawvêla kan awm chhûng hian awmze neia hun kan hman hi a phût tlat a ni. Awmze neiin kan hun hlu tak hi i hmang theuh ang u.

                    HLAWNCHHING

Sunday, 5 March 2017

MAMMOTH A NUNG LEH DÂWN (Thu ngaihnawm)

MAMMOTH A NUNG LEH DÂWN

                   Lalramdina Hlawnchhing

          Mammoth hrelo kan awm em? Naupang milembu ah pawh hmuh tûr a awm fo thin hi. Ice Age (Animation film) en tawh chuan Mammoth hrelo kan awm âwm love.




          Mammoth chu Sai chikhat, a ni a, a scientific name chu Mammuthus a ni. Hnim ei chi (herbivorous mammals) an ni a, hmul sei leh buk tak an nei a, ngho (tusk) sei tak, kual deuh ngûk mai an nei bawk. Kum maktaduai 2 liam ta atanga kum maktaduai 9,000 liam ta vêl inkâra mi kha an ni. Tun lai Sai thlahtute zinga mi an ni. An ngho sei zawng pawh 13 feet (4 meters) laia sei te a ni thin. Museum lianah chuan hmuh theihin a la awm nual. Mizo chuan 'ngho' kan ti vek mai a. English ho chuan, Sakei, Ui, etc lam chi ngho, an hmui chîpa langlo ho hi 'FANG' an ti a, hmui chîp chung pawha lang ho hi 'TUSK' an ti thung.

          Hmânlai khawvêlah chuan, ramsa lian pui pui, Dinasaur,  Mammoth, ete te an tam hle thin tih pawh kan hre vekin ka ring. Mahse, hêng ho hi chhan hrang hrang avângin, tunah chuan hmuh tûr an awm ta lo. Tuna kan sawi tûr, Mammoth pawh hi kum tam tak liamta khân an rêm(extinct) tawh a, an ruhro mai lo chu hmuh tûr a awm ta lo a ni. Chumi hma chuan Africa ah te, North America ah te, Asia ah te, Europe ah te an awm thin.

          20 October, 1999 khân Russia ram bungkhat, Siberia vur zîngah chuan Mammoth pakhat, a hminga 'YUKA' an phuah, kum 23000 zet tawih lova vurin a lo hmehkhawng, pumpiala lo la awm chu an lâichhuak a. Chu chu vurbâwm ah dahin, fîmkhur takin Chiangkaishek Memorial Hall, Taipei ah dah a ni a. Chu chu 6 November, 2013 khân Scientists ten an bêlchiang tan ta niin Reuter (Roiter tia lam tûr) chuan a sawi.

          Harvard University a Geneticists te chuan he Saihmulsei (Mammoth) hi nunna an pe leh thei hnâi tawh niin an sawi a, kumhnih ral hmâin an tih theih ngei an inring a ni.

          Scientist rual, Prof. George Church leh a hote chuan Mammoth ruang atanga DNA an lâkte chu hmangin, Sai damlâi pângngâite DNA nêna thlahpawlh siamchhuah an tum mêk a. Chu sa thar siam tûr chu Sai ang deuh, Mammoth pianze tam tak chhawm si ni dâwnin an sawi. Hemi atân hian Asia ram Sai te chu, African Sai aia Mammoth nêna inlaichîn hnai zâwk an nih avângin  hman an ni dâwn niin an sawi bawk. He Mammoth thar tûr hi, Sai damlâi chhûl hmanga paitîr lovin, a paina siamchawp (Artificial womb) atanga piantîr tum a ni.

          He technology hi 'CRISPR/Cas 9' tih a ni a, Prof. Church te thian zaho hmuhchhuah a ni. 2012 atang khân hman a lo ni tawh a. Genetic engineering lama hmaâwnna nasa tak siamtu a ni an ti.



          Telegraph News in a sawidân chuan, Church-a chuan, tûn atanga kum sâwm ral hmâin, upatna tihlêt theih dân (Age reversal techniques) pawh hi hman theih ni dâwnin sawi a ni. Age reversal techniques hi hman theih a nih hun chuan, Milton-a thawnthu, The Lost Horizon a, Shangrila a chêngte ang deuh khân,  tuna pitar/putar rualte pawh hi thalai hmêl zekzawkin an la lêng dual dual mai thei a nia.


                    HLAWNCHHING