Thursday, 30 November 2017

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-3)

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-3)

                                                HC Lalramdina


NOTE :- Tûn țumah hian Sound System chungchâng leh Sound Operate dân, Zai Hruaitute Training kan neih țhinnaa mithiamte thu ziah kan zir țhîn țhenkhat ka rawn târlang dâwn a ni.



                         SOUND (Chhunzawmna)


MULTI-PHASE SOUND SYSTEM

          Biak Ina kan sound system neih chu mâwltê a niha, speaker dah dânin mipui lam chauh a hawi chuan 'single phase' system an ti a, chanvo neitu ten an mahni âw an inhriat theih nâna a control na hrang nêna stage monitor speakers ("Fold-back speakers" tiin an sawi bawk - HC) kan dah hian 'Two phase system' an ti bawk. Two phase system chu kan hriatthiam dân tûr awlsam berah chuan sound system hrang pahnih hman ang a ni a. Public address system - Mipuite tân, Stage monitor system - Hun hmangtu te tân. Hêng system te hian mic pakhat (A aia tam pawh a ni thei) ațangin lalût ve ve mahse, a hrangin a mixing a tih theihin a speaker ah a pêkchhuah theih a ni. Monitor kan dah nachhan ber chu stage -a hun hmangtu pui tûrin a ni a. Thusawitu leh zai tûr ten anmahni an insiamrem nân an inhriat theih a ngai a, hei vâng hian mipuite tâna kan sound mix aia dang hreta a mixing tih sak pawh a ngaih châng a awm thei. Entirnan - Zaithiam music track hmanga zai chuan monitor ah a âw aia music track kha ring hret emaw, music track aia a âw kha ring hret zâwka lo chhuak tûrin a duh thei a, a duh ang taka stage monitor system-a kan mic sak hnuah mipui lama sound lo chhuak ah chuan a track leh a zai kha inchawih mawi tâwk chiahin a la tih theih reng a ni. Biak In lian deuhah te hian monitor chu a pawimawh êm êm a, a chhan chu mipui lam hawia speaker ațang te khân hun hmangtuin a âw a inhriat theih loh châng a awm țhin vâng a ni. Broadcasting emaw recording atan emawa a control na hrang nêna sound kan pêk chhuah hi 'Three phase system' an ti leh a, hetah hian Biak In/Hall -a kan sound rîk chhuah dân ang ni lova kan sound pêk chhuah kha broadcasting (Radio/TV emaw etc.) atân leh recording atân te pawh mixing hranpa a la tih theih zêl dâwn tihna a ni. Hei hi a țûl nachhan chu kan sound kha a hmuna ngaithlatute tâna ngaihthlâk nuam tak a nih laiin TV emaw, Radio emaw ațanga lo ngaithlatu leh recording lo ngaithlatu tân ngaihthlâk harsa a lo ni thei a, Acoustic Hall/Room chhûnga sound rîk dân (ambient sound) kha a hmunah ngaihthlâk nuam viau mahse, khâwl kaltlanga lo ngaihthlâk (closed circuit sound) khân a zir lo ve viau theih tho vâng a ni. Auditorium ah chuan kan bengin speaker te sound lo pêk chhuah kha bang leh thil dang dangte ațanga khâwk kha kan lo hre ve thei a, a hmun azir leh a khâwk dân azir hian kan sound frequency, tonal quality leh sound hrang hrangte inchawih dân kha a dang thei a ni. Chumi avâng chuan a hmuna ngaihthlâk nuam tak kha recording emaw TV kaltlang emaw chuan ngaihthlâk hahthlâk tak a lo ni thei.


FEEDBACK

          Feedback hi technical tak chuan
'Audio Oscillation' tih a ni a. Hriatthiam awlsam dân tûr berah chuan sound, speaker ațanga ri lo chhuak kha mic khân lo man lehin mic ah vêk a lût leh a, chu ri chu rawn inpe chhuak nawn lehin ri bengchheng a siam ta vak țhîn a, kha khân ri kiu vawng vawng emaw ri chher vak te emaw, ri thûm vung vung emaw speaker ațang khân a lo tichhuak ta țhîn a ni. Sound system ina a tum ber chu feedback awm lova thâwm, ngaihthlâk nuam tâwk taka lo tihrin a ni a. Mahse, hei pawh hi a hmunin a zir loh vâng emaw, hmanraw țhat tâwk loh vâng emaw pawhin thil harsa tak a ni thei.


FEEDBACK TIHREH DÂN :-

(1) Volume tihniam tûr.

(2) Equaliser (EQ) emaw tone control emaw 'gain' tihtlêm tûr.

(3) Monitor system volume emaw a EQ gain emaw tihtlêm tûr.

(4) Microphones kha speaker hmai zâwn ațangin ken hlat/sawn tûr.

(5) Wide band graphic equaliser hmangin emaw, parametric equaliser hmangin emaw feedback frequency gain tihhniam tûr.

(6) Low impedance microphone quality sâng leh hmanrua quality sâng hman tûr.

(7) A theih chuan Cardiod microphones, tighter pattern hman tûr.

(8) Reverb controls gain tihhniam tûr.

(9) Biak In khâwk nasa lutuk hian feedback a siam nasa a, a khâwk tihreh dân tûr ngaihtuah tûr a ni.


SOUND CONNECTION

          Kan Biak Ina Sound system te a tlo theih lohna chhan lian tak pakhat chu a zawm dan dik kan hriat tâwk loh vâng hi a ni fo țhîn. "Omhs matching" kan ngaihpawimawh loh vâng te (kan hriat loh vâng pawh a ni thei), kan ngaihtuah uluk tâwk loh vâng tein kan sound system neih ve chhun ang ang te pawh kan tichhe fo țhîn. Sound operator chuan sound zawm khâwm dân kan thiam ngei ngei a ngai a, kan la hre ngailo a nih pawhin a thiamte zawha zir nachâng hriat tûr a ni. Sound box kan zawm khâwm dân azir khân a ohms zât kha a danglam țhîn a, sound box kan zawm khâwm hnua ohms chhuak zât mîl zêlin Amplifier hnunga sound box vuahna tûr an siamah khân thlunzawm țhin tûr a ni. A mâwlmang thei ang berin sawi ta ila, Amplifier hnunga sound box vuahna tura ohms inziak zât mîl tûr ang zêlin sound box kha kan zawm khâwm tûr a ni.

Sound zawm dân formula pathum te :-

(1) Series :- Ohms te kha belh tûr a ni.
(8 Omhs + 8 Omhs = 16 Omhs)

(2) Parallel :- Kan sound box neih/zawm khâwm zâtin a Ohms kha sem tûr a ni.
(8 ÷ 2 = 4 Ohms)

(3) Series Parallel :- He formula hi sound box pali (4) chin chunglam zawmna tûr a ni. A thua a lan dân ang hian series phawta chumi hnua parallel leh chu tihna a ni mai. Eg. Sound box pali (4) 8Ohms vek kan nei a, Series Parallel hmanga kan zawm khâwm dâwn chuan, sound box kha group hnihah kan țhen hrang phawt ang (sound box pahnih ve vein). Group khatna kha kan series phawt ang a, 16Ohms a lo chhuak ang a, group hnihna kan series leh ang a, 16Ohms bawk a lo chhuak leh ang. Tichuan, 16Ohms pahnih nei ang kan lo ni ta a, chûng group pahnih te chu kan parallel leh ang a (16/2) 8Ohms a lo chhuak ang a, kan sound box chu series parallel hmangin kan zawm khâwm avângin 8Ohms a lo ni ta a, Amplifier ah 8Ohms ah kan va thlun zawm thei ta tihna a ni. A chunga sound zawm dân kan sawi tâk te hmang khian sound box Ohms zât te uluk taka chawh chhuah hmasak zêl phawt tûr a ni a, kan chawh chhuah hnua a Ohms zat mîl thlap thlap khân Amplifier ah va vuah țhin tûr a ni.


WATTS

          Eng formula hmang pawhin sound box te kha zawm khâwm mah ila a watt zât erawh hi chu belh khâwm tawp zêl tûr a ni. Sound box pahnih watt 120 ve ve kan nei a nih chuan, 120+120 tihna a ni ang a, a pahnihin watt 240 tihna a nih chu. Amplifier hian ama nihna watt aia 30•/• a sâng sound box nawr zo tûra siam a ni tlângpui. Sound kan zawm hian sound box-a '+' chhinchhiahna hi Amplifier Ohms inziahna ah vuah tûr a ni a, sound box-a '-' chhinchhiahna hi Amplifier 'com' ah vuah tûr a ni. Tin, sound box kha Jack Pin hmanga vuah ngai chi a nih chuan jack pin chhûnga a hrui vuahna thir lawr tâwi zâwk hi '+' a ni a, a sei zâwk hi '-' a ni. Sound wire hi a inchen thlap thlap hman țhin tûr a ni. Biak In dinglam leh veilamah sound box kan dah țhîn a, hetianga kan dah a nih pawhin a wire kha a inchen hman ngei ngei tûr a ni. Sound wire hi a tâwi apiangin ri a dawng tam a, a sei apiangin a dawng tlêm, chuvâng chuan, a inchen chiah kha a pawimawh a ni.

TIPS ON REDUCING INTERFERENCE

          A châng chuan Radio Frequency Interference (RFI) kan tih te hi Radio station hnaivâi deuh ațang te emaw, CB Radio Transmitter ațang te emaw hian lo man palh châng hi a awm thei a. Electro Magnetic Frequency (EMF) te pawh hi current hmang khawl dang ațang te, entirnan... Electric transformer, fluorescent light, computer, electric motor leh switches atang te pawh hian a lo man châng a awm ve thei bawk. High impedance microphone leh high impedance microphone hmanrua te hian ri dang a man hmain harsatnate hi a nei hma êm êm a ni. Duhthusâm berah chuan low impedance hmanrua hman leh balanced mics hman hi thil țha ber chu a ni a, chumi piah lamah chuan mic, cables leh a connection zawng zawngte shield țhat vek a țha lehzual. Kan hmanruate low impedance an nih khân interference lakah an him zâwk a, mahse, chutianga kan tih hnu pawha interference a lo la awm palh a nih chuan a input lama a cable emaw a connection khawl emaw lai lo chhe palh a awm a ni thei a, chu chu chhui chhuaha siam țhat thuai tûr a ni. Grounding tha lo hi PA system a interference awmtîr thei tu pakhat a ni bawk. Kan control board leh kan Amplifier te kha plug pin pathum nei a nih chuan a laia pin lian deuh bîka an siam hi ground connect na tûr atâna an siam a ni. AC kan plug na kha ground sa an nih chuan kan current outlet kha ground connection țha tak nei a ni tihna a ni a, ground sa a nih leh nih loh kan chian hmasa tûr a ni. Chutianga ground sa a lo nilo a nih chuan ground connection tha tak kan siamchawp tûr a ni. Current ri cher cher emaw a lo awm a nih chuan amplifier leh mixer board țhenkhatte hian polarity switch an nei țhîn a, chu chu reverse tûr a ni a, chu chuan electrical noise dang tam tak lo awm te pawh a titlêmin a tizia thei a ni. Mahse, a lo la ri reng a nih chuan i khawl engemaw lai ațanga lo chhuak ah khân ngai la, component hrang hrang (Equaliser, limiter, etc.) kha a mal te tea paih bovin a eng ber khân nge ri lo tichhuak zawn chhuah tûr. A la theih chuang loh a nih chuan a current lâknaa a ground line kha lâk kânin a ri cher cher chu a reh phah nge phah lo en la, a reh a nih chuanin system ah grounding a țha tâwk lo a ni tih a hriat theih a ni. (Heta grounding kan tih hi earthing ti pawhin an sawi țhîn). Grounding paiha siam țhat hi technician tam tak tena ri ser ser leh thâwm dang paih nâna an tih țhin chu a ni a, mahse, hei hi a hlauhawmin i system kha grounding nei lova a siam dâwn avângin thil tih atâna țha ber chu a ni chuang lo. Grounding chu mihring him nâna dah a ni a, i system-a circuit khawi emaw laia current leak a lo awm palh pawha i system tichhe lo tûrin leh current khân nangmah a man loh nâna lo eiral tûra dah a ni. Audio equipment tam zâwk te hi volt 110 vela tihnun ni mahse hei hi mihring man hlum tûr chuan a tâwk hle. Hei vâng hian sound operator te leh technician te tân pheikhawk sole rubber -a siam bun a țha hle. Han enchhin nân chuan Ground Fault Interrupter (GFI) te hi hun reilotê atâna hman chu a țha hle a, hei hian sound operator kha current leak lakah pawh a vêng hle. Mahse, a țha berah chuan grounding chungchânga harsatna chu electrician rawih a grounding dân dik lo lai zawn tîra siam țhat tîr mai kha a țha hle. A theih phei chuan i PA equipment bîk liau liau atâna ground line a hranpa taka siam tûr a ni a. Hei hi tape recorder, film projector, VCR emaw TV broadcast na tûr khawl dang vuah belh a nih pawhin ground atân rin tîr vek tûr a ni. A châng hi chuan harsatna țhenkhat technician te chauhvina an sutkian theih châng te a awm maithei a, mahse, a chunga thurâwn te khian i hun leh pawisa hlu tak Pathian rawngbâwl nân a lo save sak thei che mahna.


SOUND MIXING

          Mixing board -a sound level hrang hrang han mix kual vêl hi thil awlsam tak a ni lêm lova. Min pui thei tûra thil tih theih țha tak chu "Sound rehearsal" neih ngun a ni. Hetah hian operator tân mixing board set dân hrang hrang lo zira, feedback awm theihna chin te lo hriatchiana, mix dân tûr țha ber lo zawnchhuah kha a awlsam lehzual dâwn a ni. Hêng settings te hi ennawn leh zêl theih tûra lehkhaa lo chhinchhiah emaw chart lo siam te a pawimawh hle. Sound mix dâwnin mixer control zawng zawngte kha a hniam ber 'zero' ah dah vek tûr a ni. Heti hian han tihsân bîk tur hriat a awlsamin buaina tûr pawh a titlêm zâwk a. Master volume fader pawh zero-a dah vek tûr a ni. Mixer console leh equipment dang te tihnun hunah power amp on -as volume chu 50•/• vêlah dah tûr a ni. Hetah pawh hian speaker tihrîk pup loh nân mixer leh thil dang zawng zawng on hnu chauhah amplifier on tûr a ni. Amplifier on paha speaker ri pup hian speaker a tichhe theiin a circuit a tikâng thei tih hriat tûr. Chumi hnuah master fader leh sub-master fader te kha a lai ang vêla a inchhinchhiah thleng khân nawr chhoh tûr. Hemi a lai an chhinchhiahna hi a sound ngaihthlâk nuam tâwk leh țêng/chher lo tâwk vêl chiaha ngaih a ni. Mic hman ber tûr emaw instrument hman ber tûr emaw line kha mix hmasakna ber tûr chu a ni. Hemi line ah hian volume fader kha ngaihthlâk nuam tâwk tûr vêla dah a, hemi level hmang hian a dang te pawh kha adjust ve tûr a ni. Chumi hnuah mic dang emaw instrument dang te nên khân a inchawih tâwk tûrin ngaihthlâk nuam tâwk vêla mix tûr a ni. Hetah hian a âwm tâwk vêla kan hriatah khân a dah pawp pawp theih a, duh leh line tin kha a mal tê têin an fader țheuhah khân a ennawn leh theih dâwn a ni. Amaherawhchu, speaker ațanga lo ring hluai tûr emaw hriat leh lutuk tûra han tih pup pup erawh a țha lova, feedback a siam tam bawk. A zaitu ber emaw, thusawitu ber emaw mic kha mic dang laka tihrin deuh hlek bîk zêl a țha. Headphone hmanga mix hi a țha êm êm a, amaherawhchu, a ambient sound, a taka a rîk dân lak ațang khân a dang hret thei bawk. Mipuite tâna ngaihthlâk tûr mix dâwn chuan headphones tel lovin an ngaihthlâk ang kha ngaihthlâk puia chumi mîla lo mix tûr a ni. Hetah pawh hian sound control na booth kha Biak In lai tak, ambient sound țha taka ngaihthlâk theihna hmuna awm kha duhthusâm ber chu a ni. Input fader te kha a rîk rin ber lai ang pawha a meter level zero pêl tam lo tûra awmtîr tûr a ni a. Hei aia a hniam lutuk chuan 'hiss' ri a tichhuak thei a, a aia a sân lutuk chuan a ri kha a tițêngin a chher chhuai chhuai thei a, chu chuan speaker a tikâng chhe thei bawk a ni. Volume level tûr set dâwn hian a thâwm lo chhuak rin leh zawih apianga tihhniam leh tihsân a țha lo hle. Chu ai chuan ngaihthlâk nuam tâwk vêl, ring lutuk lo, zâwi lutuk lova dah tawp tûr a ni. Hun hmangtu ina a uar lutukna lama a au thut a nih chuan a level chu khawih danglam vat tûr a ni. Hetiang hun atâna tih dân tûr țha ber chu compressor emaw limiter hman tel a ni a, chu chuan ri zâwi leh ri ring lutuk kha kan level duh ang tâwkah khân nawr sângin a nawr hniam thei dawn a ni. Stage-a mic hman loh a awm chuan mixer ah khân 'mute' tûr a ni a, hei hian feedback, phase shifting leh ri dang lo man thei tûr kha a vêng ang. 'Sound gate' pawh hman theih a ni bawk a, chu chuan kan set dân a zirin mic hman loh laiin a tithiin hman duh hunah automatic in a kaltir leh mai dâwn a ni. A châng hi chuan group zai emaw zaipawl zaiah te hian mic hrang hrangte kha țha takin mix mah ila an aw dik lo emaw an zai laih vâng hrim hrima lo chhuak fuhlo te pawh a awm thei a, hetiang châng hian zai laih leh thiam loh vâng liau liau ni mahse, operator te mixing sawisêl chiam châng te pawh a awm thei e. Hetiang chânga a damdawi țha tak pakhat chu a zai țha ta mic kha tlêm têin tiring hlek la, a zai lai te line kha a volume leh high frequency gain kha tihniam hlek bawk ang che. Hetia a high frequency gain i tihhniam hian a sâng an tlin lo ri tûr ang kha a lo paih țhen dâwn a ni.


                         HLAWNCHHING

Wednesday, 29 November 2017

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-2)

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-2)

                                                HC Lalramdina


NOTE :- Tûn țumah hian Sound System chungchâng leh Sound Operator te rawngbâwlna chungchâng ka rawn chhawp chhuak leh dâwn a. Sound System chungchâng bîkah hi chuan hriat ka ngah vak lo hle mai a. Ka tawnhriatte bâkah mithiamte sawi ka rawn târlang tel dâwn a ni.



                              SOUND


ENG VÂNGIN NGE SOUND SYSTEM ȚHA KAN MAMAWH?


          Sound system chu thusawi emaw zai emaw mi tam zâwk ten hahdam taka an lo hriat theihna tûra lo tiring tu hmanrua tihna mai a ni. Biak Inah pawh sound system chu Kohhrante hnêna Chanchin Țha kan puan chhuah theih nâna min thlunzawmtu hmanraw pawimawh tak a nih avângin kan mamawh a ni. Sound system chu kan inkhawm boruak tichhetu tûr a ni lova, remkhâwm dân tûr dik taka remkhâwm leh mumal taka enkawlin mipuite inkhawm boruaka an chên theihna tûra thâwm lo tiring tu tûr a ni. Ama theihna ang tâwka thusawi emaw zai emaw midangte tâna hriat nuam tûr tâwka lo tihrin kha a tih tûr a ni a, thusawitu emaw zaitu emaw ngaihtuahna la pêng lo tûra thâwm lo tichhuaktu tûr a ni. Chanvo neitu leh ngaithlatute inkâra hna lo thawh kha a hnathawh tûr chu a ni mai a. A rawng kan va bâwl sak tûr ni lovin, kan thuhnuaia awma, kan tâna rawngbawltu tûr a ni. Sound system chuan thusawitu thusawi a tihbuai emaw, ngaithlatute tâna ngaihthlâk hreawm taka thâwm a lo chhuah emaw a nih chuan a nihna a hloh dêr tihna a ni. Chu sound system a nihna tûr ang taka a nih theihna tûra pawimawh ber chu a enkawltu 'Sound Operator' kha a ni a, sound operator hna hi rawngbâwlna pawimawh tâwpkhâwk a ni. Sound operator chuan a dinhmun pawimawh zia hriain a rawngbâwlna a hlen țha em tih uluk takin a ngaihven reng tûr a ni. Feedback te, mixing diklo te, a ring lutuk emaw a zâwi lutuk emaw te leh monitor țhalo leh rî pechhuak theilo te hi harsatna langsâr zualpui leh inkhawm boruak tichhe vek thei an nih bâkah, thusawitu emaw hla satute emaw hun hman ti nuamlo vek thei an ni bawk. Hei vâng hian inkhawm boruak nuam tak nei tûr chuan sound system țha kan neih a țûl a ni.


SOUND OPERATOR

          Sound system operator nih hi rawngbâwlna ropui tak a ni a, operator te pawh hian namnûl mai mai lovin uluk leh fîmkhur takin an enkawl tûr a ni. Sound operator chu mi rintlâk leh mi inphahhniam thiam tak, midangte thawhpui thiam leh mi thurâwn ngaithlaa pawm thiam mi, mi zaidam a ni tûr a ni a, beng fing leh thil ngaithla uluk mi, sound mixing lama tui a ni tûr a ni. A theih phei chuan zirchhuak ni thei sela a țha hle. Sound enkawl (operate) dân chungchâng leh sound system ina a tih theih chin leh phâk tâwkte hre bel êm êm a ni bawk tûr a ni. Zai thiamte leh musician te ang bawkin sound system enkawl dân hi vawi tam tak ennawna zir nawn fo a ngai a ni. A theih hrâm chuan a operator kha chanvo neitu (Zaipawl, solo, drama leh thil dang dang - HC) tena an ennawnna ah te tel ve zêl thei se duhthusâm a ni. Hei hi a țhat nachhan chu hêng ennawnna ațang hian channel hrang hrangte volume adjust dân tûr zawng zawng kha chart siamin a tih tak tak huna hman theih tûrin a lo chhinchhiah lâwk thei dâwn a ni. Chanvo neitu/hun hmangtu tûr kha a inenlâwk lêmlo a nih pawhin programme țan hmain 'sound check' na hun neih ngei ngei țhin tûr a ni a, hemi hun chhûng hian mic zawng zawngte leh hmanraw dangte (Ampli, combo, sound box etc.) an hna thawh tûr ang an thawk țha em tih leh a rin zâwng te a tâwk em tih te en fel sa vek țhin tûr a ni. Programme țan tawh hnua mahni rindân leh țha tûra rin anga lo 'risk' kual vêl vak vak khân inkhawm boruak a tichhia a, midangte tân hun nuamlo takah a siam vek thei a ni. Kohhran inrelbâwl dânah ngaihdân hrang hrang a tam ang chiah hian sound system operate dân tûrah pawh hian ngaihdân tam tak a awm thei a. Operator te pawhin an hriat tûr chu mi tam zâwk tâna hriat nuam tâwk chiaha kan set kha mi țhenkhat tân a lo zâwi lutuk thei a, chutiang chiah chuan a țhenin ring lutuk an lo ti thei bawk. Sound operator te tâna mi lo dawnsawn dân tûr zawng zawng hriatthiam a harsat dâwn avângin mipui zîng ațanga a rin emaw a zawih emaw lo signal theitu tûr a neih a țha hle. Chutih rual chuan, mi zawng zawng duhdân angin a tih vek theih loh tih erawh kan hriat tel a țha. Mipuite pawhin kan duhdân ang kha midang duhdân a lo ni ve kher lo thei tih kan hre ve bawk tûr a ni. Auditorium vêlah chuan 'decibel meter' hmanga a rin zawng tûr set mai hi a awlsam viau a, mahse, mipui kalkhâwm dân a zira a rin zâwng/zawih zâwng kha kan set thiam a pawimawh. Mipui awm tam leh tam loh khân sound wave kal dân tûr kha a tidanglam thei a, mi tam tak an awm chuan tihrin a ngai ang a, mi tlêmtê an kal chuan tihzawih a ngai ngei ang. A tihdân țha berah chuan sound operator te khân inbiakna, intercom hmangin emaw, nei thei se, chu chuan a rin zâwng leh a ngaihthlâk nuam tâwk tûr ang vêl lo hrilh hriat theih ni ta se duhthusâm a ni. Stage -a hun hmangtute tân pawh operator tâna hriatthiam awlsam tûrin zaizira tihrin tir emaw tihzawih tir emaw dân kha hriat a țha hle. Chumi kârah chuan operator mit var leh beng fing tak a pawimawh zia pawh a hriat theih âwm e. A châng hi chuan a hmangtute hian kan sound system kan hriatchian loh luatah hian kan system lakah lo beisei sân lutuk te pawh hi a awm ve bawk țhîn. Sound system zawng zawngte hian tih theih chin an nei țheuh va, chu chu a operator te hian an hriatchian a ngaiin a hmangtute leh mipuite hnêna an hrilhfiah thiam a țûl hle a, hei hian an hman thiam dân tûrah pawh thui takin a pui thei ngei ang. Mipuite pawhin kan system tih theih tâwk kan hriat a, sound operator te sawisêla dem reng tûr kan ni lo tih pawh hi kan hriat ve a țha.


SOUND SYSTEM DAHNA HMUN

          Biak In tam taka harsatna lian tak chu Audio control/mixer board dahna tûr ruahman hi a ni. A himna tûr kan duh vâng emaw hmun a awh zau kan hlauh avângin emaw sound control na chu Biak In hnunglamah room hranpa siamin tukverh hawn theih emaw tein kan siam țhîn. Tukverh kan reh kuak atanga kan ri dawn chu Audio mixer adjust nan kan hmang a, thenkhatin headphone kan hmang mai țhîn bawk a, mahse, operator tân Biak In chhûnga sound awmdân dik tak hi hriat fuh loh châng a tamin thil fuh lo tak a ni thei. Sound control na leh a operator chu Biak In chhûnga mi ten an sound hriat ang tak ngaihthlâk ve theihna hmuna dah tûr a ni a. Biak In lai takah emaw a chung balcony lai takah emaw a inkhuhna awmlo, hual hung chhûngah inrem mai hi a fuh ber mai thei.


MICROPHONE HMAN DÂN

          Biak Ina kan inkhawm programme leh kan thil tihna kawng hrang hrangah hian mic hmang lo chuan kan awm ta meuh lova. Chuvâng chuan a hman dân kan zir a țha âwm e.


1. MICROPHONE THLAN THIAM :- Sawifiah dân awlsam berah chuan microphone chuan kan âw emaw, kan tihrîk (sound waves) emaw te kha electronic signal ah chantîrin chu chu amplifier kaltlangin speaker ah a rîk chhuah tîr țhîn. Kan microphone hman tûr chu kan hman duh dân a zira thlan thiam a pawimawh hle a. Zaimite leh thusawitu tlângpuite tâna mic hman remchâng tûr chu cardioid type a ni a, hetiang chi hian an sound dawn theih chin a zîm hle. Hetiang mic hian sound emaw âw emaw kha lâkna lam bîk neiin a hma zâwn tak ațanga lo chhuak kha alo pik-up mai țhîn a, hmun dang ațanga lo kal erawh a la tel tawh lo țhîn thung. Hei hian thâwm dang lo ri ve tûr lakah a vêngin feedback pawh a vêng țha hle. Mahse, eng emaw chânga sound hmun hrang hrang ațanga lo chhuak chu lâk vek duh a nih chângin (Entîrnân - Zaipawl zai) omnidirectional mic hman țhin a ni. Hei mai bâkah hian company hrang hrangte pawh hian mic design dân danglam deuh bîk leh musical instrument han amplify bîk nâna a sensitivity hranga han siam te pawh an nei tho va, hei vâng hian kan hmanna tûr a zira mic thlan uluk pawh a pawimawh hle a ni.


MICROPHONE CHI THUM :-

(1) Omnidirectional :- Ri manna lam bîk neilo, Direction khawia mi pawh man thei.

(2) Unindirectional :- Ri manna lam bîk nei, Direction pakhat ațang chauha man thei. A ri hîp dân/man dân pawh 'Cone shaped' ang.

(3) Cardiod :- Unidirectional mic ang deuh thova direction pakhat ami chauh man thei. A ri hîp/man dân erawh 'Heart-shaped' ang a ni thung a, a hma (front) zâwna mi chiah a hîp/man na a, a sir lam ri chanve vêl lekin a hîp/man țhîn. Mic lu -ah te, a sir lamah te khân țawng chhin ila, a man dân a inang kual vêl veka kan hriat chuan omnidirectional mic a ni a, kan âw chu a sir lam ațanga a man dân a zawih bîk ruih chuan unidirectional mic tihna a ni.

          Tin, Mic te hi audio signal an tihchhuah theih dân a zira thliar hran an ni a.
Condenser type mic te hi a tihnunna atân power a ngai a, power source hranpa battery emaw phantom power emaw mamawh an ni țhîn. An sound pêk chhuah pawh a fiah țha a, a man zau êm êm bawk a, a ring țhain amplification pawh an mamawh tlêm a ni.
Wireless mic te hian transmitter te hmangin receiver hnênah signal a thawn a, chu receiver chu sound board ah lo vih luh mai a ni. Wireless mic ah hian a țhen chu a kena ken chite leh a țhen chu clip beh ngai chi te pawh a ni thei. Battery hmang an ni a, (Mi thiamte chuan, "Alkaline battery kher hman a țha an ti," -HC) regular taka thlâk țhin tûr a ni. Hêng wireless te hi an țhat lohna ber chu a transmitter ațang khân interference (ri dang lo insiam) eng emaw a awm thei țhîn a, a receiver lamin a lo dawn fuh loh châng emaw pawh a tam thei hle a, hêng avângte hian a hrui nei (hardwired) angin quality leh a chi hrang ang (omnidirectional etc.) pawh hi a tam lutuk thei lo.

          Hardwired mic kan tih chu a hrui nei mic pangai ang chi hi a ni mai a, tûnlaia kan mic hman te hi low impedance (low resistance) an nih tlângpui avângin interference an ngamin hrui sei tak tak hman pawh a theih țhîn a ni.
Lavaiere mic kan tih ang chu mic tê deuh, kawrah te han clip bo mai theih ang chi hi a ni a, thusawi nân a țha êm êm a, mahse, zai vêl nân erawh a țha lutuk lo. Thusawitu țhenkhat chuan an kut a âwl avâng leh hrui sei tak han buaipui reng tûr a awm loh avângin an ngaina hle a, chutih rual chuan, țhenkhat veleh thung chuan kuta ken ngai chi aia a sound pêk chhuah a țhat loh zâwk avângin leh mic kan hnaih leh kan hlata thusawi tihrin leh tihzawih a theih ve loh avângin an ngaina lêm lo hle thung.


2. CHANVO NEITUTE TÂN

          Aw tihrinna atâna Microphone kan hman hian a hmangtu tûr ațanga inches 3 leh 8 inkâr vêl bâwra dah emaw ken emaw tûr a ni. Stand emaw lectern ah emaw kan dah a nih pawhin operator ten hei hi kan hriat reng a țûl âwm e. Mi thusawi laia a inches a dik em tia va teh dun dun chi a nih loh avângin a âwm tâwk kan vawng bel êm êm tûr a ni. Zai lai emaw thu sawi lai emawa mic kan kenin kan khabe hnuai inches 3 emaw 4 emaw vêla hlaa ken a țha hle. A aia hlaa kan keng a nih chuan a operator khân a amplification a nawr sân a ngai a, hei hian kan aw piah lama kan bul hnaia thâwm kha a lo man palh thei a ni. Chu chuan mixing a tiharsain kan aw kha mic ina thâwm dang a man ațanga lo thliar hran a tiharsa thei a ni. Mic ah khân hma zâwng takin zuk țawng vak vak lo ila, a tan deuh hlek zâwnga țawng tûr a ni. Hei hian kan aw ri phurh phurh (pop) tûr a ti ziaawm ang a, ngaihthlâk a tinuam bawk ang. Biak In rawngbâwlnaa mic mixing tiharsa êm êmtu chu Drums a ni. Drums (A bîkin Acoustic) te hi a bengchheng zual êm êm a, a cymbal phei chu a ri a darh zau avângin stage-a mic dangte pawhin a lo pik-up duh hle. Hemi avâng hian a hmun a zirin leh Drums amplify nâna mic hman a zir khân a drums bîka kha tihzawih a țha. A nih loh vêk pawhin, drums atâna mic hmante khân stage-a ri dang a lo pik-up ve avâng pawhin a drums ri bîka kha lâkhran a harsa viau thei bawk. Hetiang buaina a awm a nih chuan a tih dân țha berah chuan drummer ina a vuak zawih emaw drumset kha pindan hrana langtlang thei chhûnga dahin a ni. Acoustic instrument dang hman a nih rêng rêngin a zaitute tân mic kha hmui hnaih têa ken a țha hle. Hetia kan tih hian a volume pêk sân vak ngai lovin aw kha a ring țha tho ang a, a bul vêla thâwm dang lo man tel lutuk lovin kha aw bîk chauh kha a fiah thei dâwn a ni. A nih loh chuan a volume tihsân a lo ngai a, kan bula thâwm dangte pawh a lo man tel ta țhîn a, hei hian mixing a tiharsa thei a ni. Mic hi hmui hnaih lutuka ken reng erawh a țha chuang lo. Hnai taka kan ken chuan kan aw ri kha a ti têng (distortion) in ngaihthlâk a tinuamlo thei tih hriata kan aw key sân lai ang chiah te, kan uar lai angah te ken hlat deuh hlek nachâng kan hriat erawh a țha hle. Mahni pawhin mic ken dân tûr zira, ngaihthlâk nuam âwm tâwk vêla ken reng theih dân zir a țha hle. Kan mic ken dân a danglam reng chuan kan aw chhuah dân kha a lo tidanglam thei a, hei hian operator tâna mix pawh a tiharsa thei a ni. Mic chu a la nunga hman lo a nih chuan chunglam hawiin ken tûr a ni a, kan hmui ațanga hla deuhah dah hniam a, hman leh dâwna dah hnaih leh mai tûr a ni. Hun hmangtute tâna an inhriat theih âwm tâwk vêla ringa monitor te set țhin a nih avângin mic duh dân dâna ken kual khân feedback a siam thei a, a ri chhuak chiam thei a ni. Tin, thil dang kan hriat leh tûr chu mic 2 inhnaih lutuka ken dun loh tûr a ni. Hei hian ri bengchheng nasa tak a siamin a pe chhuak thei. A 2tha berah chuan mic nung 2 hi feet 2 aia hnaia dah kawp loh tûr a ni.


3. MIC HMAN LAIA TIH LOH TÛRTE

(1) Mic a nun leh nun loh hriat nân chhêm loh tûr. Ngaihthlâk a hreawm a, kan chil a lût palh thei bawk. Tin, mic chhêm hian hnâwng a siam a, chu chu mic tichhe duh tu a ni. Thu engemaw sawi mai emaw kuta khawih rîk mai emaw kha a tâwk êm êm a ni.

(2) Direct takin mic ah țawng vak vak loh tûr. "P" leh "T" ri te hian pop a siam hma êm êm a, mic lâwng tawpa hman a nih chuan a ri phurh phurh țhîn. Mic lu bâwk tuamna tûr bîka siam 'wind screen' emaw pop filter emaw hman hian pop a titlêm a, a țhat dân berah chuan a tan zâwng deuh hleka hman a țha ber.

(3) Clip-on Mic kan hmanin kawr chung lamah târ loh tûr. Kawr chung lama târ hian thawmhnaw innâwt vêl ri te a man a, bengchheng a siam țhîn. Tin, âw kha kan kawr khân a lo dang a, a man fiahlo thei bawk. Kan nghâwng bula târ mai kha a țha ber a ni.

(4) Baptistma chantîrtu tûrte tân, Baptistma chantîr dâwnin mic keng/târ loh tûr. Microphone hrui kaltlang khân electric kal sualin tui chhûnga awm zawng zawng kha a man palh thei a ni. Wireless mic kan hmang a nih erawh chuan khâng kha a pumpelh theih a, mahse, electronic hmanrua rêng rêng hi tuihu hnâwng hian a tichhe hma êm êm a ni. Tih dân țha tak chu Baptistma chantîr tu lu chung zâwnah khân mic kha khai/târ mai tûr a ni a, a remchâng chiahlo a niha wireless mic kan hmang a nih pawhin sarâng nêm chi (ri ruap ruap lo chi) hmanga tuam tlat tûr a ni. Chu chuan ri man țha tho siin tuihu hnâwng lakah a vêng dâwn a ni.

(5) Microphone duat theihnghilh loh tûr a ni. Ti tla suh la, tauh palh bawk lo la, a cable ah khai ngai hek suh ang che. Hmanraw dîm ngai tak a ni a, tichhe mai lo turin dîm takin kan enkawl tûr a ni. Siam țhat leh emaw a thar lei leh mai kha thil awlsam tak a nilo mai thei. Hman loh laiin hmun ro leh fai takah dah țhat țhin tûr a ni.


SOUND REHEARSAL

          Zaipawl te, group zai te, musician te, soloist te leh thusawitu tena kan sound system hmanga rawngbâwlna an nei dâwn a nih chuan 'Sound rehearsal' neih hi thil pawimawh tak a ni. An thusawi, zai, music kha kan sound system hmanga tihrin leh tihchhuah a nih dâwn avângin hun hmangtu tûrte tâna zir leh ennawn a pawimawh êm êm ang khân Sound operator te tân pawh lo zir leh ennawn kha thil tihmâkmawh a ni. Mi tam tak chuan mi hmaa zai dâwn chuan vawi tam tak ennawna sak chhin an duh ngei ang, khatiang chiah khân sound system hman dâwn pawhin in ennawna inzir chian țhin kha a țha hle. Mi tam zâwk hi chuan sound system han enkawl hi Radio han herh kual ang maia thil awlsam tak tûrah kan ngai țhîn a. Mahse, a ni bîk kher lova, thil neuh neuh hriat tûr leh thiam tûr a awm ve nual a ni. Entirnan - 32 channel sound board hian a tlângpuiin knob (herhna) hrang hrang 960 a neiin han herh kual dân chi hrang hrang 144,000 vêl ang a awm tihna a ni. Chuta kârah component chi hrang hrang (reverb, echo, equaliser etc.) set dân bîk țheuh a lo awm ve zêl bawk nên. Thil awlsam tak zawng a lo ni bîk hauh lo. Piano hian key 88 a neih laiin sound board chuan 960 a nei a, piano thiam taka tum tûr chuan inzir ngun a ngai êm êm a, chutiang chiah chuan sound system thiam tak leh 'profe' taka khawih thiam tûr pawh hian inzir ngun a ngai ve êm êm a ni. Sound operator tân speaker rin zâwng (volume) leh mix dân tûr hriatthiam theih nân sound rehearsal neih hi a țûl a ni. Chumai bâkah hun hmangtu tûr tân pawh a monitor-a a inhriat theih leh theih lohte leh amah leh amah a lo in adjust thiam theih nân te pawh a țha lehzual a ni. Monitor (fold back system) dân hi a nihna takah chuan sound kha hun hmangtute tân a inhriat theih nâna channel hrang siamna a ni a. Hetah hian an mahni tâna inhriat nuam tâwk vêlin a monitor ah khân set tûr a ni. Musician te tân pawh an thil tum (play) kha an inhriat tawn miau chuan han tih ho a harsa thin a ni. A hma khan hun hmangtu tur tana monitor set sak a tul zia kan sawi tawh a, hei hi hriatchian a tul hle. Sound operator tan khan monitor atanga sound lo chhuak kha hriat ve ngaihna a awm lova, soloist tan track a rin zawkin nge zai nuam zawk anga, ama âw kha a rin zawk in tih pawh hriat ngaihna a awm lo a ni. Monitor duh ang taka adjust theih dan awmchhun chu hun hmangtu in operator hnena va kawhhmuh kha a ni mai a, chu chu programme tan hma rehearsal lo neiha lo inhrilh lâwk tangkaina tak chu a ni. Hei hian operator tan pawh a rin dan tur leh lo mix dan tur kha alo hriat lâwk theih dawnin programme hman hunah pawh lo 'risk' lo khan dik takin a lo set mai thei dawn a ni.


                         HLAWNCHHING

Tuesday, 28 November 2017

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-1)

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-1)

                                     HC Lalramdina

NOTE :- He thupui "Rimawi - Lalpa fak nân" tih hmanga ka thu ziah kha, miten min lo ngaihhlut sak hlawm hle mai a, a lawmawm e. Chhuah chhâwn leh zirho atâna min dîltu pawh kutzungțanga chhiar tham an lo ni ve ta reng mai. Ka lâwm takzet a ni.

          Amaherawhchu, a famkim lovin a phuailuai hle mai a, chhuah chhâwn leh zirho atân êm chuan a sitawm deuha ka hriat avângin ka thiam ang tâwka chûlmâm in ka rawn chhawp chhuak leh a ni e. Mihringte hi chu hmasâwn belh zêl kan nih avângin, kan hriatnate pawh a pun belh ve zêl bawk a. Heti chung pawh hian a la famkim tâwk lovang tih ka ring a, a țûl dân azirin rawn chhawp chhuah zêl pawh kan tum dawn nia.

          Tin, ka thu rawn ziah hi a thupui nên a inhmeh/inmîl lo deuh mai thei a. A enga pawh chu lo ni se, music a ni emaw, solfa a ni emaw, zaipawl rawngbâwlna a ni emaw, zai hruai rawngbâwlna a ni emaw kan thiamna leh theihna sâng ber Lalpa tân leh amah fak nân hlân ila, Lalpa tân chuan rimawi ropui ber a nih ka ring tlat a ni.


RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-1)

                                     HC Lalramdina


          Mi thiamte chuan, "Awmze neia 'Ri' (Sound) chhuak tawh phawt chu 'Music (Rimawi) a ni," tiin an hrilhfiah a, a chiang viau mai. Music tih hian a huamzau khawp mai a, thil eng pawhin awmze nei leh kalhmang fel tak neia 'Ri' a chhuah tawh phawt chu 'Music' hian a huam vek mai a ni.



          Khawvêl mihringte hma kan sâwn zêl ang hian rimawi pawhin hma a sâwn ve zêl a. Kohhran huangchhûnga Pathian kan faknaah pawh hmanraw changkâng zâwk kan senglût ta zêl a, kohhran mipuite pawh Pathian kan fakna kawngah intuaithar zêl kan mamawh a ni.

          Pathian kan fakna (Praise and Worship) kawnga mawhphurhna pawimawh tak chelhtute - Zai Hruaitu, Khuangpu, Musician leh Sound Operator ten kan țangkâipui theih tûr leh kan hmasâwnna tûr nia ka hriatte, hêng - (Music/Musicians chi hrang hrang :- (Keyboard/Keyboardist), (Guitar/Guitarist), (Drums/Drummer), Khuang/Khuangpu), Tonic Solfa, Sound and Operator, Zai Hruaitu, Hla Hriltu, Zaipawl tena nung taka Pathian kan fak a, zai kan hruai theih nân kan țangkâipui theih tûr nia ka hriatte ka rawn târlang dâwn a ni. 

          Kohhran mipuite kan tel vek theihna chu Pathian biak inkhâwma kan zaiho hi a ni a. Nung taka Pathian kan fakho theihna tûra mawhphurhna pawimawh tak chelh tute tâna dinhmun tûr kan sawi dâwn a ni.


                         ZAI HRUAITU

1. PATHIAN BIAK INKHAWMA ZAI HRUAITU AWM A ȚÛLNA

          Kohhran hote hi mi chi hrang hrang awmkhâwm kan ni a, kan nitin eizawnna leh hnathawh pawh a inang lo hlawm hle. Kâr tluanin mahni kawng kawngah kan kal a, hah leh rim takin mahni hna țheuh kan thawk țhîn a. Pathian Ni (Sunday) a lo thleng a, lungrual taka Pathian fak leh chibai bûk tûrin kan lo pungkhawm țhîn. Taksa a chauh chuan hlim tak leh phûr taka Pathian fak pawh a harsa țhîn a ni. Chuvâng chuan, hlim tak leh phûr taka thinlung zawng zawnga Pathian kan fak theih nân Zai Hruaitu awm hi a țûl a ni. Thlarau nun tinunga tiharh tûrin thusawitu a pawimawh ang chiahin, chûng kohhranho lo pungkhâwm thlarau nun tiharha tinung tûrin zai hruaitute hi an pawimawh êm êm a, thatchhe tak leh zawmthaw taka he rawngbâwl hna hi thawh chi a ni lo. Zai hruaitu han tih hian stage-a ding chhuaka Âw (Vocal) -a zai min hruaitute chauh hi kan mitthlâ țhîn a. Zai hruaitute inhmuhkhâwm tûr han tih pawh hian, Khuangpute leh Musician-te (Khuangpu nilo, Musical Instrument dang tumtute sawi nân ber kan hman țhin avângin 'Musician' kan tih chuan Musical Instrument dang tuntute sawi nân kan hmang zêl tawh ang - HC) hian tel ve lo tûrah kan indah fo țhîn.


2. PATHIAN BIAK INKHAWMA ZAI HRUAITUTE

(1) Ding chhuaka zai hruaitu

(2) Khuangpu

(3) Musician


3. ZAI HRUAITUTE MAWHPHURHNA LEH AN TIH TÛR

3.1. DING CHHUAKA ZAI HRUAITU

          A tlângpuiin ding chhuaka zai hruaitute hi mi pahnih ațanga mi pali vêl an ni țhîn a. Hla latu leh hla hriltu an nih thin avângin an dinhmun a pawimawh hle a ni. Inkhawm boruak tițhaa tichhe theitu an nih avângin an mit a mengin Kohhran mar an dek thiam êm êm tûr a ni. Kohhran boruak a zirin hla an thlang thiam tûr a ni a, kohhran member zawng zawng huapzo hla an thlang thiam tûr a ni. Incheina an uluk hlê bawk tûr a ni. Solfa a ni emaw, lengkhâwm hla a ni emaw, tunlai hla lâr a ni emaw sa thiam ve zêl tûra țan an lâk a pawimawh takzet a ni.

(1) Leader :- Ding chhuaka zai hruaituah hian Leader pakhat awm thei sela, hla thlangtu leh latu ni satliah mai lovin zai hruaitu zawng zawngte huikhâwm thei tûr mi ni thei sela a tha hle. Leader chu hla latu leh boruak siamtu ber a nih avângin a dinhmun a pawimawh êm êm a, mi piangthar, nitin Pathian pâwl țhîn leh Kohhran boruak mîla hla sak âwm thlang chhuak thiam mi a ni tûr a ni. Mahni zeina leh thiamna hmanga zai hruai lovin, tih țhan tawh avânga ba sa ngam ngawt lovin Pathian pâwl chungin zai a hruai țhîn tûr a ni. Țawngțaina nên inbuatsaihna țha tâwk a nei bawk tûr a ni. Inkhawm țan hmaa hla sak âwm chi a thlang thiamin a sak dân tur indawt fel takin a rem țhîn tûr a ni.

(2) Hla hriltu :- Hla hriltu chu aw fiah felfai țha leh hla thu lam fiah mi a ni tûr a ni. Hla thu a zira a aw key han sân hun leh hniam hunte, sawi uar hun leh dîm hunte a hre tûr a ni. Hla hriltute hian Hlabu chi hrang hrang neih a țha hle mai. Țhenkhat chu Kristian Hla Bu takngial pawh zakzeh lova inkhawm chîng kan awm țhîn, hei hi a fello hle. Tûnlai hian Pathian Biak Inkhawmnaah Hla Bu (Kristian Hla Bu) kan keng ta mang lova, hei vâng hian hla hriltute hian a thunawn (chorus) hi sawi tel thin nise a țha khawp ang. Tin, hla kan hril hian rang lutuk lo leh muang lutuk lo, a âwm tâwk kan hriatthiam a pawimawh. Hla hriltuin kan hriat tûr pawimawh êm êm mai chu a key tâwk hriat hi a ni. A tlângpuiin 'm' ri/key ang hian hla hril ila a ngaihthlâk a hahdam a, mi a hneh hma bîk. Zai a tuia a boruak a nawm viau tawh hi chuan kan hla hril hi au chiam chiam chîng kan awm țhîn a, hei hi a țûl lêmlo. Hahdam thlapa hrila a țûl dân a zira 'Halleluiah' han tih zeuh zeuh te, 'Amen' han tih zeuh ang chite hi a țha khawp mai. Hla châng han sawi nawn zât tûr pawh hi, "Chuti zât chu sawi nawn tur," tih ngawt theih a ni lo. Mipui lam mitmei reng chunga hla kan hrila a, a âwm tâwk kan hriatthiam a pawimawh. Inkhawm țan hmaa zai hian inkhawm țan a hun têp tawh a ni tih hriat reng pawha sawi nawn tlat chîng kan awm țhîn a, hei pawh hi chîn tam loh a țha khawp mai. Hla hriltu ten kan hla hrillai chu a thu awmze bo țhaka sawi lo tûrin fîmkhur ila, a thu awmze neia sawichhuah kan tum hrâm hrâm tûr a ni. Hla hril țhîn tân chuan practice ve fo tûr a ni. (Bible, Newspaper, Hla Bu ctc. a ria chhiar - HC)

(3) Midangte :- Ding chhuaka zai hruai pali nih hian, mipa pahnih leh hmeichhia pahnih kan ni tlângpui țhîn a, hetianga mi pali kan din chhuah hian Leader leh hla hriltu nilo te hian Tenor leh Contralto emaw lo sak ve thin ni thei sela zai a ti nuamin zai boruak a siam țha thei hle a ni. Tin, hmeichhe pahnihte hi hla hril thei ve ve an ni duh viau mai a, a hril lotu zâwk hian hla sak leh tûr lo keu lâwk sa zung zung a, hla hriltu hnêna lo pêk chhâwn zung zung nachâng hriat a țha khawp mai. Zai tui êm êm lai leh boruak a kal țhat êm êm laia hla sak leh tûr hla hriltuin a han zawn leh riha a inkeu buai leh rih chhûng hian zai boruak kal lai a tâwp phah thei a ni.


3.2. KHUANGPU

          Khuangpute leh Drummer-te hi zai tempo vawngtu ber an nih avângin an pawimawh hle a, an pawimawhna an inhriatchian a țûl hle. Khuangpute hian khuang an vuak lai hian ka vaw rang telh telh nge ka vaw muang telh telh tih an inchîk ngun hle tûr a ni. Drums nên zai kan hruai a nih phei chuan Drummer nên kan tempo a la inmîl em tih an chîk reng tûr a ni. A thunawn sak zawha a châng lâk leh dâwn hian khuang vuak ring vak chîng kan awm țhîn a, hei hi a țûl lêmlo va, a châng lâk tirem tûra han tihrin hlek chauh ang chite hi chu a țha reng mai. Mipui tam dân a zira khuang vuak rin dân tâwk tûr kan thliar thiam a pawimawh hle bawk.

(1) KHUANG :- Khuang hi uluk taka vawn tûr a ni. A mar lutuk emaw a dul lutuk emaw hian zai boruak a tihchhiat theih avângin a ri a dik leh dik loh kan endik fo tûr a ni. Khuangpui leh khuangtê te hi ri inchawih tha tak a ni tûr a ni a, ri inperhsan lutuk a nih chuan zaipui a harsa țhîn.

(2) KHUANG VUAK DÂN :- Solfa hla bîkah hla vuak zât - 2, 3 leh 4 te hi vuak tinah tihrîk tûr a ni a, hla vuak zât - 6, 9 leh 12 te hi vuak tina tihrîk emaw vuak hnih dana tihrîk emaw a theih ve ve a ni. Hla thlûk hian khuang vuak dân tûr a hril thui hle bawk. Lêngkhawm hlaah hian Khuang pahnih kan hmang țhîn a, hetianga khuang pahnih kan hman hian in 'tlawng dung' tha tak maia khuang kan vuak thiam a pawimawh hle. Kan vuak ran zâwng pawh a inmîl thei ang ber ni thei se a țha khawp mai. Khuangpui emaw Khuangtê emaw rang deuh leh muang deuh a awm hian zai boruak a tichhe thei a, fîmkhur hle tûr a ni. Tin, khuang hi a ri a inchawih mawi theih nân chuan khuangtê ri hi khuangpuiah va insawhkhâwk sela a nalh duh bîk a ni. (Hemi awmzia chu - Veilamah - Khuangpui, Dinglamah - Khuangtê tihna a ni - HC)

(3) KHUANG NAWN HUN :- Khuang hi nawn nasat lutuk emaw nawn loh lutuk emaw hian zai boruak a tihhreawm theih avângin a tâwk kan hriat a pawimawh hle. A tlângpui thuin khuang hi hla châng lâk dâwn leh a thunawn sak dâwnah nawn thin a ni a, hetianga khuang kan nawn hian a hla kan sak tlar khatna tîr lam hi va chhilh hnan țhîn ila zai a chawiin zai a tinuam duh a ni. Hla kan sak tlar inkâr thlûk fân lai angah te khuang han nawn remchân riauna lai pawh a awm thei bawk.

(4) KHUANG VUAK FUNG :- Khuang vuak fung/Khuang vuakna hian khuang ri pêk chhuah kawngah awmzia a neih thui hle avângin uluk taka siam thin tûr a ni.

(5) KHUANGPUI LEH KHUANGTÊ :-

(1) Tûnlai hla (Contemporary song) leh Praise and worship hla angah te hian Drumset in hma hruaiin, langsâr ve thung se, khuang hi beng pawp pawp lovin, a hming chauhva lo ben ve thung nise a inhmeh zawk mai ni lovin, zai a nuamin a mood-ah min hruai awlsam zâwk a ni. Musician dang ten hla thu a zira nawr nat leh han zawih deuh dûk duh chângte an nei thei a. Hêng hunahte hian khuang vawtu pawhin musician a nihna inhre rengin, midangte a zawm thiamin a thurualpui ve tûr a ni.

(2) Khuang vawtute hian tûnlaiah chuan mahni chauhvin, an thu thuin beat leh tempo ah kaihruaitu an ni bîk tawh lo tih inhriaa, musician dangte an ngaihchân thiam a țûl tawh hle. A chânga vuak ran thut a, a chânga inthlahdul leh hret hret te a rem tawh lova. Tin, khuangpui pu pawhin a han nawn dâwnte hian vuak rin leh ran a tum naah an Zak kau chhûng tein tempo an hloh fo țhîn a, musician dangte nên kutthlâk a inrual that theih loh phah fo țhîn. Chuvângin, musician an nihna inhre rengin hmasâwn tûra an inbuatsaih a țûl hle.

(3) Khuangpui leh Khuangtê hi inchilh deuh chat chata ben hian zai a tinuam bîk hle a. A rîk dân key a inmîl țha em tihte pawh khuangpute mawhphurhna a ni. Tin, a rin zâwng inchawih tha tak hriatthiam pawh a pawimawh hle bawk.

(4) Khuangpu (Khuangpui pu tân bîk) tam tak hi chuan lêngkhawm hla kan sak hian, Solfa hla vuak angin vuak khat chauha vuak kan chîng hle mai a, hei hian zai a tinuam lo thei viau. Kan hriatthiam dân tûr awlsam berah chuan, Khuangtê vawtu ang chiahin a dinglam in alo vaw char char ang a, a kut veilam in a 'bai' lai zêlah khân a kutin khuang kha alo hup chat chat tûr a ni. Thenkhat chuan 'inchum chilh' te pawh an ti țhîn bawk.


3.3. MUSICIAN

          Pathian chibai bûknaa chanvo pawimawh tak mai changtute chu Musician-te hi an ni. Musician chu - mi piangthar, mi inpê leh rawngbâwlna tak taka a chanvo ngai mi a ni tûr a ni. Music hi style chi hrang hrang tam tak a awm a, a tum (play) dân pawh chi hrang hrang tam tak a awm. Music a nihna hre rengin intihhteihna (show off) na hun leh hmun kan thliar thiam a pawimawh. Dik leh felfai mai bâkah, zahawmna neia kan tum (play) a pawimawh hle. Chutiang tûr chuan musician ten an nun an ulukin zahawmna an neih a țûl a ni. Pathian chibai bûkna nung zâwk, nuam zâwk leh hlimawm zâwk kan neih theih nân musical instrument chi hrang hrang tumtu/vawtu ten kan hriat atâna pawimawh leh țûl hrang hrang nia ka hriatte ka rawn chhawpchhuak e.

          Musician tân Musical Instrument - Rythm, Bass, Lead, Guitar, Drums emaw, Keyboard tea hla kan rem rêng rêngin rythm hi ngaihpawimawh ber fo tûr a ni. Tin, "Kan instrument te kha a inchawih mawi tâwk em? Ring bîkte a awm em," tih kan ngaichângin kan beng a fing êm êm tûr a ni a. Zaiin rimawi kha a rem lova, zai kha rimawiin a rem zâwk a ni tih hriat reng tûr a ni. Tin, a zaitu in emaw musician in kan tihsual thinna chhan ber chu kan practice tlêm vâng a ni. Stage-a tisual lo tûr chuan mahni inrintâwkna nei tûr khawpin kan thiam bel tûr a ni. Vawi hnih/khat practice in stage ah kan ding mai tûr a ni lo. Zaimi leh musician ni tûr chuan hawihhâwmna leh tlâwmngaihna hi kan neih a pawimawh hle bawk. Stage ah vawi hnih/khat din avâng emawin kan hawi 'Champ' mai tûr a ni lova, a lo ngaithlatu mipui avânga hmingtha leh lâr mai kan ni tih hriat reng tûr a ni. Musician nih tâk avâng emaw zaithiama lâr tâk deuh viau hian ruihtheih thil chi hrang hrang hi khawih tel tûr emaw tih loh tûr a ni. Hei hi min tithuanawptu thil thalo tak a ni. Tin, Musician-te hian zai kan rem lova, zai kan hruai a ni tih kan hre reng tûr a ni. Tin, zai kan hruai lai hian kan thiamnate târlan (show) tum lovin, zai tinuam tûra zeh luh/lâk luh tel thiam bawk tûr a ni. Musician te chuan note inremkhâwm tena chord an rawn siam chhuah chhiar thiam/en thiam a pawimawh hle. A note (Solfa note kan tih mai hi - HC) en rân chungin zai kan hruai țhîn tûr a ni.

I. DRUMS

          Khuangpu chungchânga kan sawi tawh ang khân Drummer leh Khuangpu te hi a tempo vawngtu ber an nih avângin an inngaichâng tawn reng tûr a ni. Solfa ah chuan a vuak zât ang thlap thlapa drums vuak mai kha tih dân tûr chu a ni mai a, a hla thlûk leh kan sak dân (style) a zirin hla vuak zat dik tak ang thlap thlap lo pawha vuak a fuh zâwk chaâng a awm thei bawk. Lêngkhawm zai bîkah chuan a chânga han ran deuh te, a chânga han muan deuh te a ngaih thin avângin Khuangpu te hi hla tempo vawngtu ber an ni a, drummer te hian kan ngaichâng reng tûr a ni. Vuak hnih hla vuak anga vuak mai tûr a ni a, 'Base drum' rap double lovin single a rah mai tûr a ni. (Entîrnân :- Tlawng - Base Drum, Dung - Snare, High Hat chu vuak tinah tihrîk tûr - HC) Zai boruak a kal viaua zai a nawm viau chuan vuak li (Musical Instrument dangte pawh hetianga thlâk vek hian - HC) a vuakin hla a ran phei chuan a remchâng zâwkin zai a tinuam zâwk thei bawk. Drums roll dân thiam hi a pawimawh hle bawk, tom zawng zawng nena roll vek khân zai a tihnawm loh zâwk châng a awm țhîn a, snare chauh roll mai hi a tâwk viau thei. A roll dân chu khuang nawn hun kan sawi tâk ang tho kha a ni.

(1) Church music a nihna hre rengin Drummer ten Drums an vuak a pawimawh hle. Roll (tlir) tam lutuk te, Cymbal vuak zin lutuk te, Hit play tam lutuk te hi a ninawm chin a awmin, ri a tihnawk thei țhîn. A hun leh hmun azir te, hla azir tein mâwlmang taka vuak hun te, pui deuh zâwka vuak hun te, dîm têa vuak hun te, a châng phei chuan vuak lohva zai tinuam zâwk tûrte a awm tih ngaihtuah thiam a țûl a ni.

(2) Khuang vawtute nên Khuangpu pathum kan awm tih inhre rengin combination tha tak neia kan kaltlân a ngai a. A inrual loh nuk nuk chuan zai a nuam thei lo a ni. Chuvângin, Kick drum rah double vak vakte hi a rem lova, khuang dangte nên ri a inpelhsawlh chuan beng a tibuaiin zai a tibuai țhîn a ni. Tin, Khuangpui puin zai châwi phûr nâna Khuang an nawn ut ut laite hian Khuang ri khuhbo țhak khawpa kan lo tlir kat kual ve chhênte hian hla mood a tibuai fo țhîn tih kan hriat a țûl a ni. Zaikhawm hlaah hian Drums hi zawi zâwk se la, Khuangpui leh Khuangtê hian hma hruaiin langsâr zâwk se. Khuangpuiin a lo nawn na tûrte hi lo kian thiamin a țanpui tûr zâwnga lo insiamrem tum zâwk ila zai a nuam zawk ngeiin a rinawm.

II. BASS GUITER

(1) Bass Guitar hi hla Rhythm rawn tifiahtu leh tempo țanpuitu pawimawh êm êm mai a ni. Tempo dik taka tum chat chat tûrin rilrû pêk reng a țûl a ni.

(2) Ri sei zâwng leh tawi zâwng hian awmzia a nei thui hle a. Bass Guitar hmeh rik rei zâwng (sustain) a zirin hla a tithovin, a titho lo thei hle. Tempo inang rengah pawh hmeh rîk rei chuan a timuang dualin a hriat a, chuvângin zaikhawm hlaah te hi chuan hmeh țing deuh auh auh hian zai a tinuamin, hla a tithatho bîk a ni.

(3) Bass Guitar tumtu chuan Khuangpui leh Bass Drum (kick drum) ngâichâng thiamin, rual taka an inkal chilh chat chat chuan zai a tinuam bîk êm êm a ni.

(4) Church Musician kan nihna hre rengin, perh kikawi kual tam lutuk hi a inhmeh lova, a zahawm lo a ni. Tluangtlam leh dik takin, timing dik takah rawn hnawh chat chatin, a kârâwl leh zai han tiphûr lehzual nân te, hla lâk han tinuamtu atân te han hnawhkhah thiam erawh a țangkai hle.

(5) Bass ri hian a khuap țhat chuan zai a tinuam a, chuvângin hlasak octave nilo pui, a bân bul lam (A ri sîn lam) a perh tlat te hian music ri a ti kalhrang a, zai a tinung lo thei a ni.

(6) Lengkhawm hlaah hian Bass Guitar hi a tlângpuiin, 'd leh s' ah kan perh chhâwk deuh ber a. Mahse, irregular measure a tam êm êm a, Barpui a indawt tlat chângte a awm țhîn. Hetiangah tak hian a tonic - d -ah khân perh nawn leh mai loh chuan d leh s kal hun kha a letling ta ut ut mai a, hei hian hla accent a tibuai a, zai a tinuam lovin a tikal lo hle țhîn. Bass Guitar hmanga zai kan hruaiin solfa ah chuan Bass note mîla kal ve zeuh zeuh a ngaih châng a awm țhîn, hei hian zai a puiin a tinuam thei viau mai. Lengkhawm zaiah chuan Bass Guitar hi Fundamental leh Alternate inrîk chhâwka tum mai tûr a ni. Chord danga kal dâwna a cheimâwina han zeh zeuh zeuhte hian zai a tinuam thei viau a, a tâwk erawh kan hriatthiam a țha hle.

III. ACOUSTIC GUITER

          Zai hruai nâna Acoustic Guitar hman tel hian zai a chawiin a tinuam êm êm a. Amaherawhchu, a tum (play) dân kan thiam erawh a țûl viau thung. Guitar kan tum hian a chord a zira a hrui (string) zawng zawng tum rîk vek hun te, hrui rukna tum rîk tel loh hun te etc.a awm vek a ni tih hriat tûr. Acoustic Guitar tum tute hian tempo vawngtu nih hi kan tum fo țhîn a, hei hi a diklo a ni. Kan sawi tawh angin tempo vawngtu chu Khuangpu leh Drummer te an ni a, an tempo mîla lo tum ve mai tûr a ni. Lengkhawm hlaah chuan vuak hnih hla angin vai mai tûr a ni.

IV. KEYBOARD

(1) Keyboard hi Biak In tinah kan hmang ta. Hla key kawhhmuhtu ber atân hman a nih tâk avângin, a tumtu ten hla key sak nuam tâwk kan hriat hneh a ngai hle. A bîkin zaikhawm hlaah a țûl lehzual. Solfa hlaah chuan a key inziak sa in, mahni Kohhran duh dân a zirin a siamrem a har lo. Zaikhawm hlaah chuan a key a inziah ve loh avângin tihsual a awl êm êm a. Chuvâng chuan, Hlabu leh Pen inchhawp ila, a key tâwk kan hriat tawh apiang kha chhinchhiah zêlin, reilotêah a tlângpui a chhinchhiah zawh mai theih a ni. Hla key hi mipui kalkhâwm a zirin a danglam ve fo țhîn a, thalai tamna-ah emaw, nu leh pa, kum upa lam tamna-ah emaw, Kohhran hlim zual laite in emaw kan hman thin hla key pawh tihdanglam a țûl chaâng a awm fo țhîn. Chuvâng chuan, Keyboard tumtuin ngaihtuahna nasa tak a sên a țûl țhîn rêng a ni.

(2) Keyboard ri (voice) thlan hi fîmkhur a ngai hle mai. Mahni mawi tihzâwng hi hman mai a awl hle a, mahse ri thenkhatte hi chuan zai a chawi nung lo hle chauh pawh ni lovin, bengchheng lamah a kal mah mah țhîn. Zai khuap țha tûr, chawi nung thei tûr ri thlan a pawimawh a, a tlânglâwn berah chuan Piano ri ho hi a sual lo deuh ber. Hla a zirin a châng chuan Organ rite hian zai a chawi nung țha thei viau bawk.

(3) Kan hla sak octave aia octave sâng emaw, hniam emaw hman daih hian zai a chawm țhîn lova, khawih danglam theih avânga duh duha tihdanglam ringawt hi a țûl ber lêm lo.

(4) Solfa hlaah chord dik taka tum thei tûrin Solfa kan hriat hneh a ngai hle. Part hrang hrang satu ten dik tak leh nuam ti taka an sak theih nân hla chord dik taka kan tum a pawimawh a ni.

(5) Keyboard leh Bass Guitar hman a nih in, Bass kal anga lo hmeh rîk ve chhên hian ri a tihnawk a, Bass Guitar tân hmun siamsak zâwkin, ri intibuai lo tûra tum dân hriat a țûl. Zai hruai nâna Keyboard kan tum hian chord hrang hrangte hmeh dân chi hrang hrang kan thiam tûr a ni. Solfa ah chuan kan chord hmehah khân Soprano note kha kan key hmeha a sâng ber atân hman zêl tûr a ni.(Entîrnân :- Soprano note ah 'd' lo awm ta se, kan chord hmeh kha dms anga hmet lovin msd' anga hmeh tûr a ni - HC) Hetianga chord kan hmeh hian soprano anga zai tîr ruai ruai kha a ngai lova, a chord kan hmeh dân zâwk khân soprano ri ang kha a rawn tichhuak mai a ni. Kan hla sak dân a zirin lengkhawm zai tum anga tum a ngaih châng a awm thei bawk. Lengkhawm zaiah chuan Treble Clef leh Bass Clef in rîkchhâwka tum mai tûr a ni a, Bass Clef lam hi Bass Guitar tum dân kan sawi angin Fundamental leh Alternate in rîkchhâwka tum tûr a ni. Treble Clef lam hi dms anga hmeh aiin s,dm anga hmehin ngaihthlâk a hahdam zâwk a ni. A cheimâwina hi zeh hun deuh maia zeh zeuh zeuh chuan zai a tinuamin zai a chawi thei hle. Biak Ina kan Keyboard tum dân hi Guitar tum dân tûr ang zâwk mah hian kan tum țhîn a, Acoustic Guitar kan hman tel phei chuan kan tum dân kalphung a inan tlat avângin a bengchheng hma êm êm a, tuna kan tum thin dân kalhmang hi chu kan thlâk a hun ve tawh viau a ni. Chord kan hmeh hian hmeh dân chikhat chauh thiamlo hian a hmeh dân chi hrang hrang thiam a țha hle. Chord kan play in a ri sang berah Soprano Note kha hmang zêl ila (Entîrnân :- Soprano 'm' a nih chuan s, (hniam) d leh te hmet ila, ti chuan, a ri sâng ber kha 'm' a ni tihna - HC) hla sak tir hran ngai miahlo vin, a chord kan hmeh hmang khân a hla angin a rawn sa ri zâwk mai dâwn a ni. Tin, kut dinglam chan hi a ri sang lam a nih avângin a chord kan hmeh dân pawh kan uluk a ngai hle mai a. Tin, note 3 te, 4 te inremkhâwmina chord an siam chhuah hi kan bel êm êm a ngai bawk a ni. Keyboard kan play a a var (white key) hlir kan play fo nachhan hi chu a note kan bel ber kha 'C' a nih țhin vâng a ni deuh ber a. 'C' key ah chuan d  de/ra  r  re/ma  m  f  fe/ba  s  se/la  l  le/ta  t  d' te kha kan vawng belin kan hre hnehsawh êm mai a, key dangah chuan zai laiin khawi hi nge 'r' ni ang, khawi nge 'l' ni ang tih vêlah khân kan buai țhîn a, chuvâng mai mai chu niin a lang. A hmehna hmanga vawn tum lo hian Scale hi hre bel êm êm ila eng key mai pawh kan play thei mai dâwn a ni.

          Major Scale bîk sawi ta ila. Major Scale hian Formula a nei ve a, chu chu :- W W H W W W H or T T ST T T T ST
(W = Whole Tone)
(H = Half Tone or Semi Tone).
Note 1&2 inkâr - W
Note 2&3 inkâr - W
Note 3&4 inkâr - H
Note 4&5 inkâr - W
Note 5&6 inkâr - W
Note 6&7 inkâr - W
Note 7&8 inkâr - H

          Whole Tone ah rêng rêng chuan kan key hmeh tûr inkârah Key pakhat (Heta key kan tih hi hla key ni lovin, Keyboard hmehna lai hi a ni - HC) a inzep zêl tûr a ni a, Half Tone or Semi Tone ah chuan key inkârah key dang a awm tûr a ni lova, a key te kha a insi tûr a ni. Sawifiah dâwn ang aw - Doh is 'D' tih a lo ni ta a, 'D' key kha Doh atân kan hmang dâwn tihna a ni.

Hetiang in... D = d E = r F# = m G = f A = s B = l C# = t D' = d' a ni dâwn tihna a nih chu.
D Major Scale = D E F# G A B C# D).

4. ZAI HRUAITU TENA KAN HRIATTÛR

1. INBUATSAIHNA ȚHA :- Zai hruai rawngbâwl hna hi rawngbâwlna pawimawh tâwpkhâwk a nih avângin a tam thei ang ber țawngțaia inbuatsaihna pawh uluk taka neih țhin tûr a ni. Kan hla sak tûrte zirhona leh inbuatsaihna hun te, hla han thlan hote, a key tâwk tûr han en hote leh țawngțai ho na hun te a hma niah neih ho țhin nise a țha khawp mai. Tin, kan hla thlan hote chu Leader in chhinchhiahin, sak dân tûr indawtte anin lo siamfel țhîn sela, inkhawm țan hmain memberte hnênah a copy sem leh thlap țhîn sela a țha khawp ang.

2. THUPUI NEIH :- Zai kan hruai rêng rêng hian thupui neih țhin hi a țha khawp mai. Kan hla thlante rêng rêng pawhin chu kan thupui lam chu kâwk sela, chu kan thupuiah chuan mipuite hruai luh tum bawk tûr a ni. Kohhrante hian Pathianni atân bîk emaw, thlakhat atân bîk emaw thupui thlan châng a awm țhîn a, chutiang thupui thlansa rin/hman thiam pawh a pawimawh hle.

3. PATHIAN PÂWLNA :- Zai kan hruai hma hian a hûhova Pathian pâwlna hun neih ngei ngei țhin tûr a ni. Zai hruai lai pawhin rilrûa Pathian pâwlna neih pah reng bawk tûr a ni.

4. HUN VAWN DIKA NGAIHPAWIMAWH :-Zai hruai tûrte hi tlâi hnê hnê loh tûr a ni. Inkhawm țan hmain țawngțai hona hunte neih hman a, mipuite lo zaipui hman ngei tûra kal hma țhin tûr a ni. Tin, mahni zai hruai hun ngaihpawimawh țhin tûr a ni a, chumi piah lamah chuan zai hruai rawngbâwl hna chu rawngbâwlna pawimawh tâwpkhâwk a ni tih kan hre reng tûr a ni.

5. INHLAN THAR NUN :- Zai hruai tûr chuan nitin Pathian pâwla inhlan tharna neih fo tûr a ni. Pathian nên inhnaih lova i nun a khawro viau lai chuan he rawngbâwl hna hi thawk suh ang che. Piantharna tak tak neilo tân chuan he rawngbâwl hna hi thawh loh ngam tûr a ni.

6. INTHEISEM CHI A NI LO :- He rawngbâwl hna hi, ''Ani chu a ding zing tawh êm mai, ani hi a zai ve țhîn tho a ding ve tawh rawh se," tih ang chite hi chîn loh tawp tûr a ni. Zai thiam tak zai hruai thiam miahlo a awm theih a, zai thiam miahlo zai hruai thiam êm êm a awm theih bawk. Chu chuan a tihchian chu, he rawngbâwl hna hi Pathianin talent a pêkte tân a ni tih hriat tûr a ni. I ding zing a nih pawhin hah inti suh la, midang phûtna nun neiin zai hruai suh ang che. Lalpa'n a pêk ang chein zai hruai la, nangma hriatnaah innghat suh ang che.



                         HLAWNCHHING

Saturday, 25 November 2017

MAHSE

MAHSE (Poetic Prose)

                                                HC Lalramdina



A sakhmêlin parfung a châwi a;

          Mahse, ka tan a vul si lo


A duhawm a;

          Mahse, ka bula awm a duh si lo


Hre tûrin beng a nei a;

          Mahse, ka tân a beng a chhi duh si lo


Hmu tûrin mit a nei a;

          Mahse, ka tân a mit a chhîng tlat si


Ṭawng tûrin a ka a âng a;

          Mahse, min hmangaih thu a sawi si lo


Hmangaihna a ngah a;

          Mahse, min hmangaih si lo


A hmui a senno chêk a;

          Mahse, min fâwp ngai si lo


A țawngkam chhuak a thlum a;

          Mahse, min fak ngai si lo


A thin a nel a;

          Mahse, min nêl chuang si lo


Mi dangte ngaipawimawh mi tak a ni a;

          Mahse, min ngaipawimawh ve si lo


A nun a nêm a;

          Mahse, ka hneh thei chuang si lo


A rilrû a țha a;

          Mahse, țha min tirilrû si lo


Mi thilphal tak a ni a;

          Mahse, ka tân a inphal ngai si lo


Lainatna a ngah a;

          Mahse, ka lai a tina tlat si


Nuih duh mi tak a ni a;

          Mahse, min nuih sêih ngai si lo


A nungchang a mawi a;

          Mahse, a lakah ka nung ve chang chang chauh a ni si a


A sakruang a mawi a;

          Mahse, ka kuah phâk a ni si lo


A chawnbân a mawi a;

          Mahse, min kuah nân a hmang ngai si lo


A pheichheh a mawi a;

          Mahse, ka lam panin a pheilai a khai ngai si lo


A bahsam a sei a;

          Mahse, ka kêk phal chuang silo


Ka ban phâkah a awm a;

          Mahse, ka lawh phâk a ni si lo


POETIC PROSE :- "Poetic Prose" chu Thlutluâng ni si, poetry kalhmang eng emaw chen zuia ziah hi a ni. Assonance, Metaphor, Meter, Rhyme te thlengin an hmang ve tho țhîn.

(Note :- Tuna mi pawh hi Assonance, Metaphor, Meter leh Rhyme te hmang lêmlo mah ila, "Poetic Prose" huangchhûngah a dah luh theih tho tûrah ka ngai - HC)


                         HLAWNCHHING

Friday, 24 November 2017

KA NGAIHTUAHNA LÊNG VÊL

KA NGAIHTUAHNA LÊNG VÊL

                                                HC Lalramdina



Mihring dik tak ni tûra a kawng thui ziate leh paltlang tûr a tam ziate hi phâk lo tak chungin ka ngaihtuah ve mai mai țhîn.


                         HLAWNCHHING

Wednesday, 22 November 2017

A VA VÂNNEIHTHLÂK ÊM!

A VA VÂNNEIHTHLÂK ÊM!

                                                HC Lalramdina



Zânah thi ang dêrin kan muhîl a,

Zîngah kan lo thi leh dêr si lo hi a va vânneihthlâk êm!


                         HLAWNCHHING

Sunday, 19 November 2017

ROSE PAR VS KHANGHÛ

ROSE PAR VS KHANGHÛ

                                                HC Lalramdina



Rose par mawi tak hian hlîng a nei a,



Chutiang bawkin, Khanghû pawhin hlîng a nei;

Mahse, Khanghû a tui zâwk!



                         HLAWNCHHING

Thursday, 16 November 2017

ZÂL LAI I RÊL DÛN ANG

ZÂL LAI I RÊL DÛN ANG (Poetry)

                                                HC Lalramdina


                       Omomi IsNot Perfect


Hriat loh sakhming, sakruang duhawm, lo ngaithla teh

Val lepchiah ang maiin ka rilrû ka phawrh hi

I lakah hian nawhchizuar dâwrtu ang maiin

Nawmna vâwrtâwp thlahlel hian ât ka'n so teh ang


Tu hrailêng duatlai nge maw i lo nih rêng le?

Ka chhîngmit leh ka thinlung inthurual tirtu

Ka rilrû hailang tûrin țawnghmang ka thiam lo

Ka lei hian sawifiah tum lo se a fiah zâwk ang


I sakruang duhawm, lei mi mâwina rêng ang lo

I sakruang kimtlâng khuhtu thuammâwina tel lo

He ka tisa châkna hi min hrâipuar tûrin

I nihna ngai ngaia tawn che ka nuam mang e


Ka kiangah hian zâlin mi hmangaih ve rawh khai

Chutin tisa nawmna kan tem dûn dâwn nia

Chawnin lamthang chu a rêlin rêl mai rawh se

Hawh sakruang duhawm, zâl lai i rel dûn ang hmiang?



(Note - Mi pakhat Facebook Profile Picture ka hmuh ațanga ka phuah a ni)

EROTIC POETRY :- Mipat/hmeichhiatna leh hurherhna lam thil, tisa châkna lam ringawt changchâwia hmangaihna lam hla châwina.


                         HLAWNCHHING

Wednesday, 15 November 2017

RINGTU NUN LEH CHI (COMMON SALT)

RINGTU NUN LEH CHI (COMMON SALT) (Article)

                                                HC Lalramdina


          Kan Bible ah hian Pathianin ringtute hi chi (common salt) nên min tehkhin a. A awmzia nia lang chu, midangte tana malsâwmna ni tûra nung tûr kan nihzia a târlang niin a lang.



          Chi hian țangkâina a ngah hle mai a, eitûr tihtui nân te, thil tihhmin hma nân te, thil chhe tûr vawnghimtu atan te leh thil hrang hrang atan hman a ni țhîn. Amaherawhchu, heti khawpa țangkâi ni mahse, a tâwk chiah aia tam emaw, a aia tlêm emawa hman a nih erawh chuan a țangkâina aiin hleihluakna emaw a nei fo țhîn.

          Mitinte hian kan khawsakzia țheuh hi chi kan hman ang deuh hian nung ta țhîn ila, midangte va rem tûra a tâwk chiaha kan va rem chuan țhenawm khawvêng te, țhen leh rualte tana ngainatawm, remna siamtu leh an nun tinuamtu thlenga thlentir theitu kan ni a. Chutiang ni lova kan al lutuk emaw chuan kan nitin khawsakpuite tana ei ngam loh leh ei tlâk loh kan ni thei tih kan hriat reng fo a țha.

          Chuvângin, kan nitin khawsaknaah hian midangte tana hnawksak zâwng ni lova, a tâwk chiaha al dân kan thiam emaw, midangte tana malsâwmna ni tûra kan nun kan her rem thiam hian he kan hringnun hi a lo nuam tlâng mai dâwn a lo ni.


(Note - Vawiin (15th November) hi Chi (salt) vânga kan buai chiam champha, kum 4-na chiah a ni.

Hawh u... A hriatreng nan vawiinah hian vawikhat tal chi i liak țheuh ang u...)


                         HLAWNCHHING

Monday, 6 November 2017

FANAU ENKAWL LEH KAIHHRUAI

FANAU ENKAWL LEH KAIHHRUAI (Article)

                                                HC Lalramdina


          Nu leh pa tena kan mawhphurhna kan zawh loh avânga sualna tem laklawh tawh kan fate hi sim tir leh an har duh êm êm a. Sual kawng an zawh hma ngeiin, naupang chu a kalna âwm kawngah kan hruaia kan zirtir hi nu leh pate tihmâkmawh a ni. Nu leh pa, mahni fate hmangaih lo kan awm lo rêng rêng a, an țhat kan duh a, mi fel tak leh țha tak rawn ni tûrin kan duh a, a beisei pawh kan beisei țhîn a ni. Mize țhatna te, felnate rêng rêng hi vânneihna leh vânduainate anga a tawng fuhtu apiang ina neih mai theih thil a ni lova. Nei tûra inbuatsaihnate, zirtirnate, kaihhruainate avâng chauhva lo par chhuak țhîn a ni zâwk.



          Naupangte hian an nu leh pate hi an ngai ropui êm em a, tûma tluk loh, mi aia fel leh țhaah an ruat tlat a ni. Nu leh pate ngaihhlut zâwng chu an ngaihlu ve mai țhîn a, chutiang mi chu nih ve pawh an tum țhîn. Chuvângin, naupang țhan chhoh zêl dân tûra enkawlna kawngah hian kan fîmkhur hle tûr a ni.


FANAU ENKAWL KAWNGA NU LEH PATE HRIATTÛR

1. Pa in emaw nu in emaw naupang a zilhhau laiin naupang chu midangin chhan loh a țha. An zilhhau chhan kha a thlâwn vek thei a ni. Thutiam kenkawh a țûl a, vuak tiama vuak leh loh te, thil pêk tiama pêk leh lohte avâng hian thutiam an ngaihpawimawh loh phah thei a ni.

2. Naupangte hi a pawngapuia vin leh râwl ringa biak hi a țha lo. Fate hneh loh entîrna mai a ni. Chubâkah, inthlahchhâwn zêl a awl a. Aw nêm leh zaidam raih hi pawm leh zawm a nuam zâwk a ni.

3. Naupang tihțhaih hi a țha lo êm êm a ni. Mi huaisente chanchin sawiin, huaisen tûra fuih fo zâwk țhîn tûr a ni.

4. An thil rawn hawn chungchângah hian fîmkhur a țûl êm êm a, an chhar nge an rûk tih hriatchian fo tûr a ni.

5. Fate hriatah nu leh pa inrêl loh hrâm a țha. Mi rêl an chîng ve mai ang.

6. Pawisa ngainat tir loh hrâm a țha. An thil mamawhte chu puitlingin lei sak a, a taka pêk a țha. An thil ngen apiang, an țah dâwn avânga kan pêk zêl chuan kan pêk sên loh hun a lo awm ang. Naupang vawikhat țapin thil a tipawi lutuk lo, duat avânga vawikhat pêk hian thil a tipawi fê zâwk a ni.

7. Mi zîngah emaw an țhiante zîngah emaw fate zak tûr leh beidawng zâwngin tih loh tûr a ni. Zahna hian thuawihna aiin inrunluihna a thlen châwk.

8. Fate sualna hi zêppui loh a țha. Kan zêppui a nih chuan ka sual lo emaw an inti ang a, thilual tih pawi tih lohna an nei zual sauh thei a ni. Mahse, sawi zuah zuah tûr erawh a ni chuang lo. An thil chîn țhalo tih sim tuma hauh leh vuak satliah aiin an sim loh chuan an nih châk zâwng an nih theih loh phah tûr zia hrilhfiah zâwk tur a ni.

9. Naupang hi an thil lawmpui chîn fo a țha. Tih loh tûr chauh ni lovin, tih tûr pawh hrilh fo țhin tûr a ni.

10. Fate bulah Isua Krista zahpui a awl hle âwm e. Isua Krista kan zahpui a nih chuan an rilrû a lo sak hnuah roreltute leh rawngbawltute rawih a lo ngai mai ang.

11. Naupang chu a kalna âwm kawngah hruai la/zirtîr la, a upat hun pawhin a thlah lovang.

12. I fa avânga i tah hun a thlen hma ngeiin naupang chu vêl/zilh mai rawh.

13. Naupang leh Pathian inkârah nu leh pa an awm a, inzawmtîrtu an nih loh vêk chuan a daidangtu tal an ni țhin.

14. I fate, Lalpa kawng i zirtîr loh chuan ramhuaiin sual lam kawng a zirtîr tho tho vang.

15. Nu leh pate hian kan fate hnênah thil pawimawh ber pakhat, "Hun" tih loh hi chu kan pe phal vek a. An thusawi ngaihthlâk hun te, thil hriatthiampui hunte, țanpui hun te, kawng dik kawhhmuh hun te, țawngțâisak hun te leh ngaihsak hun te kan nei thei meuh lo. I fate enkawl leh kaihhruai nan hun insiam țhîn ang che.

16. Ei leh in, silh leh fên ringawta fate duata, kawng dik kawhhmuh ngai lo nu leh pa chu an la țap ang a, retheihnain a la tlâkbuak ang.

17. Thil țha lo rêng rêng a țhat lohna hrilhfiah hi a hlu bîk a, naupangin zawm an châk bîk țhîn a, a țhat lohna sawifiah chuang lova, "Ti suh," tih ringawt hian tihchhin châkna a thlen duh.

18. I fa bâwl chîng suh; Bâwlna kâra seilian naupang chuan thutak leh fiamthu a thliar hrang thiam lo. Puitling taka biak hi mi puitling an lo nihna bul a ni.

19. Fate enkawlna kawnga engemaw chânga khawng(strict) viau a, a chânga inthlahdah hle si chu a tâwpah a hlawhchham nge nge țhin. Țan mar pât a țûl a ni.

20. Fate avâng liau liau paw’n nu leh paten an nun an uluk a ngai a ni.

21. I zirtîrnate chu a dika a țha a ni tih lantîr nân, nangmah ngeiin nun chhuahpui hmasa ang che.

          "Ngai teh, fanaute hi Lalpa laka kan rochan a ni a, Rila rah hi a lâwmman min pêk a ni si a"


NAUPANG CHU A SEILENNA HMUNA ZIRIN A RAWN ȚHANG LIAN ȚHÎN

Sawisêlna kâra seilian naupang chuan

- Mi dangte sawisêl a zir.


Innghîrnghona kâra seilian naupang chuan

- Insual châkna a țhanlenpui.


Hlauhna hmuna seilian naupang chuan

- Hlauhthâwnna a țhanlenpui.


Fuih thatho fo țhinna kâra seilian naupang chuan

- Mahni inrintâwkna a țhanlenpui.


Hleih neih lohna hmuna seilian naupang chuan

- Dikna a țhanlenpui.


Dawhtheihna kâra seilian naupang chuan

- Tawrhchhelna a țhanlenpui.


Him tâwka inhriatna hmuna seilian naupang chuan

- Amah leh a bula mite rinna a țhanlenpui.



NAUPANG ZIRTIRNA ȚHATE

Naupang chu -

1. Aia upate nêl dân tûr tâwk zirtir la, mi, mal chungah țhu mai mai lo tûrin hrilh rawh.

2. Țawngkam mawi lova an biak che phal lo la, hawihhâwm takin mite biak tûr tih hrilh rawh.

3. An serh leh kap bâwr sil fai dân zirtîr la, tumah khawihtîr lo tûrin hrilh rawh.

4. Miin, "Ka bialnu, ka bialpa," tia an fiam phal suh la, chutianga fiamtute lakah chuan inthiarfihlîm tûrin hrilh rawh.

5. An infiamna endik țhîn la, sex rim nam thei zâwng infiamnaah tel lo tûrin hrilh rawh.

6. Zawhna hlimawm tak tak zawt țhîn la, harsatna leh lungnih lohna an neih chuan i hnêna sawi țhîn tûrin hrilh rawh.

7. Mi pindana lût mai mai lo tûrin zirtîr la, thawmhnaw an inthlâk lai chuan lo inthiarfihlîm țhîn tûrin hrilh rawh.

8. A tâwk têin sex hlutna leh zahawmna zirtîr la, khawtlâng ațangin a dik lo zâwnga zirtîrna a dawng tho ang tih hriain, film țha lo en lo tûrin hrilh rawh.

9. Engkim hi an tân thurâwn petu a ni thei a, an en tûr âwm, cartoon leh lehkhabu țha hmangin khawsak dân tûr hrilh rawh.

10. Puitling hnênah kal/visit tûrin tîrlui suh la, puitlingte ngainat dân tâwk hrilh rawh.

11. Rilrû leh taksa lama an hrisêlna leh an thianghlimna tichhe thei thil te (music, video, ei/in, infiam dân țha lo, etc.) hrilhhriat la, chûng lakah chuan inthiarfihlîm țhîn tûrin hrilh rawh.

12. Tu emaw chunga lungnih lohna a neihin ngawih bopui mai suh la, a chhan zawng chhuakin, Bible kaltlanga chhân lêt dân tûr hrilh rawh.

13. Huaisen tûrin zirtîr la, mipui hmaa din chhuah ngam a pawimawh zia hrilh rawh.

14. Nu leh pain a chunga hmangaihna an lantîr dân hrilhhriat la, nu leh pate hmangaih lêt dân hrilh rawh.

15. An harsatna leh buainate hriat sak la, chuta ta chu i chhanhim thei a ni tih lantîr rawh.

16. Pathian chu engkim chunga roreltu a ni tih zirtîr la, a chungah beiseina nghat tlat tûrin hrilh rawh.


          Naupangte chu kawng dik zirtir la, an upat hun pawhin an thlah lo vang, tia Pathian thuin min hrilh leh min zirtir angin, fate kawng dik zirtir leh kawhhmuh hi nu leh pa mawhphurhna leh dam chhan a ni. Fate mizia, nungchang, nunphung leh awmdân a zirin nu leh pa kan hlimin kan lâwm a, fate mizia, nungchang, nunphung leh awmdân a zirin nu leh pa kan rûmin kan tap țhin.

          Fate hi kan rohlu, kan dam chhan an nih angin, kan faten nun kawng dik leh țha an zawh theihna tûrin, chhia leh țha hriatna engkim nên theihtâwp chhuaha kan enkawl an ngai a ni. Fate enkawlna kawnga hlawhtlingte chu khawvêla mi hlawhtling leh mi vânnei, mi awhawm berte an ni.

          Kan khawtlâng leh kohhran nun, nun puarpawlêng, dawrâwm tak, han en rêng rênga Isua Krista rilrû tihah hliah hliah âwm tak, pawl hrang hrang ten siam țhat an tum mêk hi, chhûngkaw tinte hian mahni chhûngkuaah țheuh hian nasa takin țan la tlâng ila, kan sâwtpui zâwk ngei ang.


                         HLAWNCHHING