Tunlai chu Human Trafficking hian ka rilru a luah khat riau mai. Nitin mai hian he khawvel ram zau tak maiah hian mihring dikna leh chanvo, mimal zalenna pawh zah zo lova mahni hlawkna duhna, mahni hmasialna avangin mi tam tak pawisawi lo, nunau leh naupangte ruk bo an niin, dinhmun derthawng takah an ding mek a. Human Trafficking bawihah an tang mek a, mi tam tak phei chuan an nunna hlu tak an chan tawh a, an chan mek zel a ni tih chanchinbu hrang hrang, Internet site hrang hrang, TV, Radio, etc. atang tein kan hmuin kan hre theuh in a rinawm. Hetiang harsatna tâwk tu te hi an khawngaihthlak a, a titu te lah an huat thlalaawm em em bawk nen. Kan ram Mizoram ah ngei pawh hetiang harsatna tâwk hi kan awm zauh zauh tawh a, min rawn run mek zel a nih hi. Nang leh i chhungte hetiang harsatna lak atanga ilo him theih nan leh midangte tanpuitu kan lo nih theih nan he Human Trafficking hi kan hmelhriat a, kan zir chian ve te pawh a ngai a ni.
Hetiang lampang chanchin ziak tur hian ka thiamna leh finna, hriatna leh theihna a tlem hle a ni tih hre mahila, ka rilruah a lian em avangin ka han ziak ve rawih mai dawn a ni. Lehkhabu rawn tur tha ka nei lova, Internet site hrang hrang leh source hrang hrang te rawn turin ka hmanraw neihin a zir bawk si lo. Engpawh chu ni se, thiam ang tawkin ka han auchhuah pui ve phawng mai dawn a ni.
HUMAN TRAFFICKING CHU ENG NGE NI?
Human trafficking han tih hian a huam thui hle a. Mi ama duhthu ni lova, sumdawnna a ni emaw, hnathawk turin emaw nawhchizuar tur emawa tihluihnaa chhawr zawng zawng hi a huam vek a ni.
Tu emawin hna hmuhsak che a tiam emaw hmun danga kal tura a sawm chein emaw, dawt alo nih si chuan chu pawh chu human trafficking tho a ni.
Bumna emaw tihluihna emaw hmangin mite chu hruai chhuah emaw khuahkhirh an ni thin a. Chutiang taka mi zalenna ruk bo saka midang hnen atanga sum emaw hlawkna hmu tura hralhna chu Human Trafficking (Mihring hmanga sumdawnna) chu a ni.
Mihring taksa hmanga sumdawnna tih hian a hrilhfiah chiang ber awm e.
Mihring rilrua sualna lo awm chhan lian ber pakhat chu pawisa itna vang a ni awm e. Chuvangin, kan Bible ngei pawhin, "Tangka sum ngainat hi sual tinreng bul a ni," alo tih ni! Sum itna avangin finrawl chhuah a, mahni mihring puite rubo a, Siamtu-in mitin te rualkhai taka min pek kan mimal zalenna (human rights) leh a mihringpui nihna hmai êng pawh zah zo lova ru chhuak a, midangte hnena hralh chhawn leh hi thil rapthlak tak a ni a. Hetianga sumdawng hi khawvel hmun tinah an kat nuk a, khawvel in do rem tumin a bei mek a, mahse a hlawk em avang leh a manna dan tha, ram tam takin kan la neih loh avangin hetianga mihringpuite hralh thin te hi do rem an la har em em a ni. Khawvelah ralthuam leh ruihhlo lama sumdawnna tih lohah chuan a hlawk ber a. Mahni mihring puite hmanga sumdawnna tluka tenawm, huat thlala leh rapthlak hi a awm chuang lo ti ila kan sawi sual tam awm love. Hetianga sumdawnna rapthlak tak hi sap tawngin, “Human Trafficking,” an ti.
Khawvel thang zel leh hmasawn zelah hian kan ram pawh ram dangte rualin hma a sawn ve zel a, chutih rual chuan, sualna chi hrang hrang pawh a pung ve tial tial a. Khawvel hmun dang chauhva thleng tura kan ngaih sualnate chuan ka khawtlang leh kan inchhung a luh chilh ve mek a, tualthah te chu rapthlakah pawh kan ngai tawh lova, thil thleng pangai satliah ve renga ngaihna rilru kan pu tawh ni berin a lang. Chutihlai chuan tuna kan sawi mek mahni mihringpuite hmanga sumdawnna (Human Trafficking kan ti zel tawh ang. HC ) chuan kan ramah bu a khuar tan mek a, invenna tha kan neih loh chuan mitkhap kar lovah kan phur ti rittu leh kan manganpui tur ala ni mai dawn a ni. Chung khawvel sualna pung zelah chuan Human Trafficking pawh a hlawk em avangin a ruka sumdawnna lar ber a ni chho mek a, kan mizote ngei pawh a tuartu sawi tur kan awm ta reng mai a ni. Khawvel pumin a hlauhawm zia an hria a, tihtawp tumin an bei chho mek zel a ni. Mi pakhat emaw, pawl pakhat emaw sorkar pakhatin emaw han tih rem chi a ni lova, mitin kan tanruala kan do rawn chauhin he sual rapthlak tak hi kan titawp thei dawn a ni. He sual hlauhawm tak lakah hian engtin nge kan him ang tihte kan ngaihtuah a tul hle a ni. Mihring nunna hi a hlu a, kan siam belh thei lova, a titawitu leh a nih tur ang ni lova, hreawm taka tihluihna hmanga awpbettu emaw, ti bawrhbangtu emaw chu khawvelin thiam a chantir ngailo vang.
United Nations “Protocol to Prevent, Supress and Punish Trafficking in Person Especially Women and Children, Supplementing United Nations Convention against Transnational Organised Crime” (Palermo Protocol tih bawk) chuan hetiang hian Human Trafficking a hrilhfiah :-
“Trafficking in Person chuan midangte mi thuhnuaia dah tura hnathawk tura lak te an awmna sawn leh chakna/tharum hmanga rukbo emaw bum emaw, thuneihna hmanga hnehchhiah leh an mimal zalenna laksak te a huam a. Midang thuhnuaia dah/hnehchhiah chuan a lo berah tihluihna hmanga hur sualna lama hman te, hna rim thawhtir te, sal leh chhiahhlawh anga enkawl leh an taksa bung tihkhawloh te a huam a ni”.
“Trafficking in Person chuan midangte mi thuhnuaia dah tura hnathawk tura lak te an awmna sawn leh chakna/tharum hmanga rukbo emaw bum emaw, thuneihna hmanga hnehchhiah leh an mimal zalenna laksak te a huam a. Midang thuhnuaia dah/hnehchhiah chuan a lo berah tihluihna hmanga hur sualna lama hman te, hna rim thawhtir te, sal leh chhiahhlawh anga enkawl leh an taksa bung tihkhawloh te a huam a ni”.
(He Protocol hi United Nations General Assembly Resolution No A/RES/55/25 of 13th November 2000 chuan 25 December 2003 -a hman tan turin a passed a, Dt 15th September 2005 thleng khan ram 88 in a pawmpuina an ziak tawh a ni).
ENG NGE A CHHAN ?
HUMAN TRAFFICKING CAUSES (Trafficking chhan thenkhat te) :-
1. Hna awm loh vang
2. Hmeichhia leh naupang chunga hleihlenna nasat vang
3. Khawpuia pem lut tam vang
4. Industrialisation
5. Retheihna vang
6. Hmeichhe dinhmun chhiat vang
7. Ngaihdan dik loh vang (eg, virgin pawlin damreina)
8. Police leh dan kengkawhtute dik loh/eiruk nasat vang
9 Sex ratio inthlauh vang
10. Sex tourism vang
11. Politics kalphung dik loh vang
12. A titute an hlawk em avangin an bansan phal lo
13. Rambuai vang.
ENG HMANRUA NGE AN HMAN ?
HUMAN TRAFFICKING TACTICS (Trafficker-te hmanraw hman lar) :-
1. Hna pek tiam (Promise of job)
2. Zirna tha pek (Promise of higher studies)
3. Nu leh pa ten an hralh (Sold away by parents)
4. Nupui pasal atana neih lem (False marriage).
ENG ATAN NGE ?
HUMAN TRAFFICKING HMANNA TE :-
1. Nawhchizawrh luih tir atan (About 80%)
2. Hna rim thawktu atan (Force labour)
3. Hmei/nupui pasala neih lemah (False marriage)
4. Naupang sipaiah (Child soldier)
5. Camel intlansiak enkawltuah (Camel jockey)
6. Drugs tawlhru tu atan (Drugs smuggler)
7. Kutdawhtu atan (Street beggar)
8. Thil ru tu atan (Pick pocketer)
9. Taksa bung hralh sak atan (Organ transplant)
10. Hnathawk/tirhkah atan (Domestic worker)
11. Circus leh entertainment industry hrang hrang a hman atan.
North East state hrang hrangin harsatna an tawhte hi a danglam hlawm hle. Entirna atan, Meghalaya chu Coal Industry awmna anih vangin mihring hmanga sumdawnna hmun ber pakhat a ni. Nepal leh Bangladesh naupang 40,000 vel chu coal mine-a hnathawk turin land owner leh exporter te'n an chhawr lui nia hriat a ni. Hei hian hlet a nei a, a ram mi ten hnathawh tur an hmuh loh phah a, hnathawkte hlawh a hniam phah a, chu chuan dan phal loh sumdawnna a tihpun phah thin a ni.
North East highway te hian National leh International thlengin a tlawhpawh hlawm. Assam-ah chuan Truckers te'n highway chu drugs leh mihringa sumdawnna atan an hmang nasa hle. Truck driver tam takte hian north east mi, la naupang tak takte chu phuahchawp taka nupuia nei derin hnathawk atan leh sex worker atan an hmang nasa hle a ni.
Hei bakah hian North India lamah khuan hmeichhe piang an tlem hle a, a chhan ber pawh nu leh pa te'n hmeichhia aia mipa an duh vang a ni. Hei hian khulai bial velah hmeichhia mamawh khawp hmuh lohna a thlen a, chu chuan hmeichhe naupang ruk a tihhluar ta a ni.
HUMAN TRAFFICKING HI KAN VEI A HUN TA
Human Trafficking chu ngaihthah theih a ni tawh lo. North East nula leh tlangval te chu mihringa sumdawnna hian a tibuai hle a, kum tinin a sang telin an tuar a ni.
Human Trafficking in North East a tuam vel dan hi kum 2002 atang khan IMPULSE NGO Network, Meghhalaya -a inbun chuan an nei tan a. Chuta an hmuhchhuah dan chuan naupang leh hmeichhe tam tak chin hriat loha bo te chu human trafficking vang a ni tih an hmuchhuak a ni.
North East hi India ram hmun dang nen tehkhin chuan a danglam bik a. International border kan nei tam a, chungte chu tlawh pawh mai theih leh ven loh te a ni. Heng te hian India ram atanga mihring thawnchhuah a ti awlsam bik em em a ni.
Tun hnai lawk khan Nepal ram chu human trafficking lamah an hawiharh a. Nepalese nulate hi an vun rawng ngo vang leh an hmelthat vangin an duh thin. Mahse, Nepali ten human trafficking chungchanga inzirtirna leh hriatna an neih hnuah chuan heti lam timite hian kawng dang an zawng ta a. Tun hnaiah North East mite hi an duh thar ta em em a, a chhan ber chu an pianzia leh a ram awmna hmun (Geographical location) vang te, vantlang nun leh economic dinhmun chhiat vangte a ni.
Trafficking tuartu te chu a tlangpuiin ram rethei leh hnufual, unemployment rate sanna hmun, economics dinhmun chhiatna, rambuai leh Politics dinhmun fel lohna hmuna mite an ni a, hemi hi a chhan ber nia lang chu chutiang hunah chuan miten sum leh pai an tlachham a, an dinhmun a hniam em avangin sum leh pai tlem te tea bum an awl a, hna hmuhna ni tura an hriat chuan an hnial phal lova, an duh ber a ni tih an hriat avangin remchangah an la thin a ni.
Mizoram aia hlawh tha zawk hlawh tur anih chuan Mizo thalaite hian state pawna hnathawh hi an hreh tawh lo a; nimahsela, an fimkhur thiam tawk lo thin a, vanduaina tawk hi an awm ta zauh zauh mai. Mihring hmanga sumdawnna hi khawvel hmun dangah pawh a hluar hle mai a, hei hi Mizote harsatna a ni ve tawh tih hi kan pawm a hun hle. Kan chhung hnai an awm loh avang ngawt emaw, hetiang vanduaina tawk zawng zawngte an inpuan duh kher loh avang hian human trafficking hi ngaihthah ngawt chi a ni lova, a khât tawka chhanchhuah tur Mizo nulate ngei an awm tak avang hian, sorkar pawhin beng chhi deuh se, tlawmngai pawl lam pawhin ngaihven zual deuh se, state pawna hnathawka chhuak turte pawhin a hlawh lam aiin a him leh him loh hi ngai pawimawh hmasa thin se a tha ngawt mai.
KAN HRIATCHIAN A NGAI
Mizote hian Human Trafficking chanchin hi kan hre ve ta viau a, kan hmelhriat dan pawh kan Mizo nulate ngei a tuartute leh a vanduai-a te an nih vang a ni e te pawh ti ila kan sawi sual tam vak lovang chu maw. Hemi kawngah hian mi tam zawkte hi chu kan fimkhur ta hle mai a, harsatna tawk thawm pawh hriat tur a vang ta raih mai. Mi tam tak phai lama hnathawh tumte'n an kal hmain Police-ah leh NGO te leh alo awm tawh sate zawhfiah phawt nachang kan lo hre ta a, hei hi a tha hle mai.
Kumtinin mihring Million 2 vel te chu Traffick an ni a, chung zinga 50% chu naupang an ni. North East ah hian human trafficking tuartu mi 56000 chuang an awm tawh a, an pun belh zel bawk a ni. North East chu kawng tam tak intawh khawmna anih vangin kalkawngah neih a ni thin a ni. Sawrkar laipuiin NE Vision 2020 hmangin North East ah inkalpawhna tihthat a tum a, South East Asia nen insumdawn tawnna kawngkhar hawn a ni dawn bawk a, inkalpawhna a that phawt chuan North East chu human trafficking kalkawng anih tur thu an sawi bawk.
Human trafficking hi tun hnaiah India ramah a hluar hle a, a hluarna ber chu North East India a ni. NGO pakhat IMPULSE-a an hotunu Hasina Kharbih chuan, “Data-ah ringawt innghat thei kan ni lo. Mihring hmanga sumdawnna hi thuneitute hnen thleng lo tam tak a awm a ni. Oficial lamin record an neih pawh hian a nihna tak a phochhuak zo lo,” a ti. Tun hnaiah a bikin North East nulate 'duhna' a pung a, hei hi hmarchhaka mihring hmanga sumdawnna thlentu lian a ni. Assam leh Meghalaya phei chuan mihringa sumdawnna vang hian buaina tam tak an tawk tawh reng a ni. Hasina chuan North East mipuite chu kan fimkhur a ngai a ni, a ti a, tun hnaiah Sorkar laipuiin Look East Policy tihhlawhtlin ngei tumin hma a la a, hei hian India leh South East Asia te insumdawn tawnna kawng a hawng dawn a, South East Asia hi khawvela human trafficking nasatna ber hmun a ni tih chu a ngaihdan a ni. “Kan hriat dan chuan North East hi South East Asia-a mihringa sumdawnna kalkawng ber a ni. Look East Policy hi a nihna tur anga kalpui a nih tawh hnuah phei chuan Mizoram hi kalkawng ber tur a ni a. He thil tha lo tak do thei tur hian Mipui te leh sorkar an pawimawh em em dawn a ni,” a ti. Hasina chuan mihring hmanga sumdawnna tihtawp a nih theihnan hian media chuan tih tur nasa tak a neih thu a sawi. A bikin thuziakmite chu heti lam kawng hi ngaihvena mipuite hrilh nasa turin a ngen bawk. Mihring hmanga sumdawngte hian thiam takin chanchinbu-a avertisement tichhuak tein hma an la thin. Advertisment an tih chhuah reng rengah thil chiang takin an tarlang ngai lo. Hna an zawrh chu itawm tak leh hlawh tam tak hmuh theihna ang turin an zuar thin. Advertisment an tihchhuah tam berah pawh, “Nula hmeltha tak, massage parlour, hotel, receptionist tur duh a ni a. Hlawh chu tha tak a ni ang,” tih ang chi hawi zawngin an ziak thin a, contact tur an sawi pawh hming pum tarlan a ni ngai lo, biakpawh awlsam tak an ni ngai hek lo. Hetiang hmang hian nula tam tak chu bum an ni,” tiin a sawi bawk.
Khawvela khawi ram mah hian kan him pial e ti thei an awm lo. A bikin ram changkang lo zawkah hian a nasa zual hle a, Mizoram pawh kan fimkhur a ngai a ni. Mizoramah pawh a thlen fo tawh avangin sorkar chuan a theih tawpin invenna leh inhrilh hriatna atan ruahmanna a siam zel a ngai a ni. Mihringa sumdawnna tam ber hi internet kaltlanga tih leh inremsiamna te a ni a. Helam kawngah hian kan fimkhur viau a ngai a ni. Khawvel a changkang tawh a, technology lama hmasawnna a thang chak em em a, mihringa sumdawnna pawh hi organised crime lian tak ang a ni a, mi pakhat chauh tih theih a ni lova, intelkhawma tih a ni tih hriat anih avangin leh thu pawimawh inhrilh hriat tawn nan tunlai thiamna an hman nasat avangin helam kawnga inven fimkhur hi kan mamawh hle a ni.
IMMORAL / SEX TRAFFICKING :-
Tihluihna hmanga mipat hmeichhiatna kawnga tihkhawloh (nawhchi zawrh, hmei, nupui, saruaka thlalak, zahmawh film siam leh zahmawh bu siamna, saruaka club-a lam, massage parlour etc.) Hei hi Mizote awm fona, kan chungah pawh thleng thei reng anih avangin kan hriatchian a, kan fimkhur a ngai hle. Tunlaiin phai lam atangin hna tha tak tak leh dinhmun tha zawk pek intiamin mite hruaikhawmin Hotel ah, Air Hostess ah te, Beauty Salloon leh Call Centre te bakah a dang dangah te dinhmun tha tak intiamin hmeichhiate anmahni inlum atangin an bum chhuak a, a tawpah chuan nawhchi zawrhna hmunah te, saruaka thlalak luih tir te, saruaka lam tir te leh blue film chan luihtir atan te hralh an ni thin. Khuahkhirh leh vaubeh an nih avangin an harsatna atanga talchhuah chu thil awlai a ni tawh ngai lova, an tan zalenna in awmzia a nei ve tawh lo a ni. Hetiang Sex Trafficking hi khawvela thil thleng nasa ber leh mite tawn nasat ber a ni. Sex/Immoral Trafficking hi Economic leh employment avanga harsatna tawh tamna ramah a thleng nasa bik em em a, kan ram phei chu economic leh employment a harsatna tawk nasa kan ni a, hei tak hian hetiang lama sumdawng (trafficker) te a hip bik a, kan Mizo hmeichhiate chungah ngei pawh a thleng fo tawh a, ala thleng mek zel bawk a nih hi. Community Health Action Network (CHAN) sawi dan chuan vai nawhchi zuar aiin khawchhak hmel pu Mizo, Khasi, Nepali te hi nawhchi zuar dawrtute hian an duh a, an ngam huai zawk bawk niin an sawi. Hei vang hian hetiang lama sumdawngte hian kan Mizo Nulate hi an duh bik niin an sawi bawk. Nu leh pa thalaite kan fimkhur a ngai hle mai. Phai leh ram dang atangin mi tu tih hriatloh te an lokal a, an lo kal zel dawn bawk a, hna tha tak (Call centre, Air Hostess etc.) anga thawhna tur atana hna infakna ang te hi trafficker te hian an hmang thiam em em a. Hotel a thawk tur ang tein, inti rinawm takin Training leh Interview te an huaihawt a, an bumna thangah mite an awk thin a ni. Hetiang kan sawi avang hian phailam a hnathawh a him lo vek tihna erawh a ni lo. Hetiang hnathawh tur alo awm anih pawhin uluk taka zirchian hmasak tur a ni. Hetiang hi i chungah emaw, i mihringpuite chunga thleng thei vek a ni a, chuvang chuan Human Trafficking (Mihring Hmanga Sumdawnna) hi kan do tlan a, kan fimkhur a ngai tak meuh meuh a ni.
Chutih lai vek chuan mi thenkhat chu kan fimkhur luatah kan hlauthawng leh lutuk a, Chhura ang maia a sen hrim hrim hlauh ang maia phai leh ram pawna hnathawh hrim hrim chu hlauhawm leh tha loa ngai ringawt kan awm ve nual bawk a, an demawm lemlo ve. India ram hi kan thang nasa em em a, hei hian mi tam tak hnathawh tur a siam a, a bikin service industry kan tih ang chi, Hotel-ah te, Massage parlour-ah te, Resort leh retail lam te leh kawng dang dangah sumdawnna a thangin chu chuan hnathawh tur a tipung nasa em em mai a. Mizo thalaite tam tak chu tunah hian heng Service Industry-ah hian an thawk fer fur tawh a, kawng pawh a inhawng zau hle a ni. Service Industry hnuaia thawk tur hian post tam tak chu Degree leh thiamna bik neih ngai chite anih rualin thiamna sang leh lehkha zir sang lo, mi taima leh tuarchhel tan chuan thla khata sing chuang hlawh theihna thawh tur hi a tam a, rilru nei phei chuan in lamah an chhungte pawisa an thawn let sup sup mai a nih hi. Kan hlauhthawn leh kan rin dan ang chiah hian hmun tam takah chuan mihring hlutna leh zahawmna pawisa miah lova inchhawrluihna te, nawhchizawrh luihtir te leh chutiang lo pawha an hlawh chungchang anmahni ruaitu tena an bum avanga harsatna tawk ta te, Mizorama an awm laia an sawi hmuh ang leh tiam ang lo deuh alo nih avanga buaina tawk ta te, a then chu Vairama la kal ngai miah lo leh zeizia pawh hre lo lutuk avanga buaina tawk ta te, a thente chu an mahniin an zir loh hrim hrim avanga harsatna tawk ta te, chaw ei hun leh ei ang alo inan loh avang tea harsatna tawk ta te, lungleng vang leh tawng inman tawn loh leh eng emaw dang hotê vanga buaina tawk ta te an tam mai. Hotel leh Resort changkang deuhah chuan Spa parlor an nei zel a, khawpui lianah chuan Spa parlor hi sumdawnna tha tak a nih avangin a tam em em a, miten Spa parlor hi a bikin kar tawp chawlh hman nan an hmang nasa hle a ni. He sumdawnna hian sum pawh a hailut viau a, chutianga sum hailut tha tur chuan thawktu pawh an indaih a ngai a, englai pawhin spa therapist thiam tak ni lemlo tan pawh hna hmuh a awlsam reng a ni. Hetih lai hian tunhma lamah kan lo aupui fo tawh ang khan heng Spa parlor te hi mipat hmeichhiat hman khawlohna kawngah nasa takin hmun tam takah an lo mualphoin vawiin thleng pawhin chu chu kan hmuh dan leh thil ni thei ala ni reng a ni. Chutiang anih avang chuan hetiang hmuna thawk tur hi chuan fimkhur a ngai em em a. Mahse, heng Spa parlor zawng zawngte hi chutianga nawhchhizawrh leh tha lo taka sumdawnna kalpui chu an ni vek lo tih erawh chu kan hriat tel a tha. Mizo thalai tam tak therapist hlawhtling tak tak pawh an awm a ni tih kan hriat ve pawh a tha ang. Manager leh Senior Trainer nia an Company hotute pawhin innghah nan taka an hman te pawh an awm teuh mai. Hetiang hmuna thawk tur hian thiamna sang tak neih a ngai lem lova, Matric pass lemlo tan pawh thla khata sing chuang hlawh theihna anih ve tlat avang hian hnualsuat ngawt chi a ni bik lem lo. Theihtawp chhuah inhre chiang lo leh a mik a mak hre map lote chu phaiah hetiang hna thawk lo turin kal lo se tiin kan infuih thin a; mahse, a hlawh a that em avang te, company tam takin hlawh bakah commission tha tawk an pek bakah tips tha takte an la dawn cheu thin avang hian a hip a nain hlauhawm leh fimkhur ngai deuh thil mah nise thalai tam takte chu ni tinin India ram khawpui hmun hrang hrangah Spa parlor-a thawk turin an liam reng tho a ni. Hetiang anih avangin tuna kan tih tur pawimawh ber chu mite hnenah 'kal suh u' inti ringawt lo hian, him zawk leh tha zawk leh ngialnghet zawka miten thiamna sang leh sum leh pai neilo mahse hna an thawh theihna tur atana hmalak mai hi niin ka hria. Mizoram chhungah chauh hna zawng lo turin kan infuih kan infuih a, kan thalai hna zawng mekten ram pawna him zawk leh tha zawk leh zahawm taka hna an thawh theihna tur hi a fawng chelhtu lamte hi chuan an ngaihtuah sauh sauh a ngai a ni. Hotel-ah te leh Service industry dang dangah te him leh tha zawk, zahawm zawka hna an thawh theihna tura tanpui a hmalakpui hi a hun tawh a ni. Eng hna pawh hi miin tih takzeta dan bawhchhe lova amah intunnun nan a hman chuan hna zahawm lo a awm lo reng reng a ni. Chumi atana kan tih hmasak tur nia ka hriat chu pre counseling neihpui hi a ni. Mi tupawh, a bikin thiamna mamawh sang vak lemlo hna, a bikin Spa Industry te, Foreign-a domestic worker tur te, factory leh manual work thawk tur ang chi te chuan Aizawl an chhuahsan hmain pre- counseling an paltlang ngei ngei a, clearance an neih ngei theihna tura ruahmanna siam hi thil tangkai tak a nih ka ring. Chu chuan mi tam tak arkhawthim dai lutuk taka mi rama an kal tur a tanpui viauin a rinawm. Tin, Employment problem solve-na tha tak anih dawn avangin Labor & Employment Department pawh hian an Labor Officer te hi he lamah hian chhawr tangkai thiam ve ta deuh se. Kawtlaia vai chhang kawt zuam em em, vai hrim hrim chu pawng hlau lo leh hmusit ve ringawtte kha an ni thin si a, chutiang anih avang chuan, clearance neih ngei ngei a ngaih tlatna turin ruahmanna siam a tha khawpin ka ring a ni. Vairama Mizoten harsatna kan tawh tam tak hi chu keimahni mawl luat vang leh vai zia kan hriat loh vang a ni chawk. Tin, kan Sorkar hian a mite a ngaihsak a ni tih hi anmahni ruaitute hian an hriat ngei ngeina turin ruahmanna tha tak siam chhuah theih a nih ka ring, anmahni ruaituten an zuam em em ringawt mai chuan human trafficking kaihhnawih kher loah pawh hlawh chungchangah te leh company-in an thawktute puala hamthatna an pek thin tihsak duh loh kawngah te harsatna an tawk fo thin a ni. Tin, a kal tur leh kal tumte pawn an kal hmain an thawhna tur hmun a theih chen chu hriat tum a tha a, Spa leh body massage-na hmunah te, Hotel leh Service industry hmuna thawk turten kal hmain an thawh tur ang chi chu training emaw, engtin emawa lo zir thiam lawk theih hram a tha a, Vaitawng kan thiam lo anih pawhin mahni inhaikaw thei tur tawk talin Saptawng zir thiam hram hram tum tur a ni. Spa parlor-a thawh tum tan Experience pawh nei lo, training pawh nei miah lova phaia chhuk ve rawih hi a him lo tawp a ni tih hriat tur. Aizawlah ngei pawh training theihna a awm nual tawh a, hengah hian basic tal training neih phawta kal a tha, experience pawh nei lo training pawh awm lova mi chhawr tur rawn zawng thinte hi rin loh phawt a him ber. Thiamna pawh nei lo chhawr duhtu chuan thiam kher ngai lo thil atan a chhawr duh a ni mai thei a ni. Singapore lama Domestic helper hna thawh chungchangah pawh hian ngaihtuahna kan siam a pawimawh. Kan thalai tam tak ten tunah hian eizawnna atan hmangin an luhchilh mek a ni a, chutih laia an chhungkaw dinhmun leh mamawhna dan te hriatpui hauh lova hmusit taka lo tawngkhuma, lo diriam tawk lah kan bang chuang bik lova, mahni ina nu leh pa te thawhchhuah ringa monthly income pawh nei hawt lo hian mi hna thawhte hi FB lam atangte hian theihtawp chhuahin kan diriam ta mai thin a. Tuarchhel tur leh rilru puitling tak pua hreawm tawrh chhuah dante pawh hi kan inzirtir a ngai a ni. Mizote hi thil intihhmuh chi tih takah kan intihhmuh dan tam takte hi chu chhawm nun zui tlak loh chu a tam vein ka hria, mi Singapore-ah an inhlawh tih kan hria a, dan mang lo pawhin kan han chho ve rawk rawk a, a lo hahthlakin a hna a lo hniam viau mai si a, chutah thawk tluan peih lovin an haw a, in lum an lo thlen hnuah mi dang tana tui loh rawkna tur khawpin an sawi hnawng leh a, hlawhtling taka thawh tur anga thawk tlangte hi chuan a hreawmzia leh tawrhchhel a ngaihzia te leh kal ve duhte tana thurawn tha tak an sawi chhuak thin. India ram a ni emaw, foreign-ah a ni emaw, a bikin heng kan han sawi tak ang chi hna thawk tura kal tumte reng reng hi chuan an kal hmain training mumal tak leh counseling tha tak an paltlang ngei ngei hi a pawimawh hle a ni. Mizoram Youth Commission kan nei hlauh hi a lawmawm hlein ka hria a; amaherawhchu, tunah hian a tangkai dan tur angin kan la hmang thiam lo nge kan duh lo ka hre lo, thalai hna zawng mekte pawhin eng nge an tih tih hi an hre kher lo mai thei a ni. He commission hi tun aia changtlung hian sorkar pawh hian thuam sela, thalaite tan a nih ang ngeia tun aia chhenfakawm lehzual tur hian a la siam theih ka ring tlat a ni. Chhura ang maia a sen apiang hlau ringawt lova, him zawk leh tha zawk leh hlawk zawka kan thalaiten ram pawna hna an thawh a, hmasawnna kailawn kan rah zel theih nan a ti theitu leh a fawng vuantu (Stake holders) te chuan ngaihtuahna an sena hma an lak hi a va tha dawn em, chutiang a nih chuan Human Trafficking laka him tak chungin thalaiten phaiah hna an thawk suau suau tawh mai dawn a ni. Invenna tha tak nen hlawhtlinna chu kan chang theuh thei a ni.
Human Trafficking hi kum 1900 vela Slave Trade (Mingo, sala sumdawnna) an tih atanga intan a ni a. Kum 1900 vel khan mingo hmeichhe tam tak Europe atangin an mahni duh thu ngeiin Arab ramah leh Europe khawchhak lamah hmei emaw, nawhchizuar turin an pem a, chu chu Europe ram tam tak leh mipui vantlangin an ngaimawh a, a titawp turin Europe ram hrang hrang te chuan 1904 khan “International Aggrement for Suppression of White Slave Trade” chu an sign ta a ni.
US State Department chhut dan chuan khawvel pumah kumtin mihring (hmeichhia, mipa leh naupang) 6,00,000 - 8,20,000 (nuai ruk atanga nuai riat leh sing hnih) vel chu an chenna ramri kana hmundanga tawlhruk (traffick) thin an ni a, chung zinga zaa sawmriat (80%) te chu hmeichhia leh naupang an ni a, chung hmeichhia leh naupang zinga zaa a sawmnga (50%) chu naupang kum tlinglo te an ni. Heng hmeichhia leh naupang te hi hmeichhiat mipatna lama hman atan a bikin nawhchizawrh luihtir tur atan leh hursualna lam atan an hmang ber thin. He data hian ram chhung hmun hrang hrang mihring hmanga sumdawnna ala tello zui.
United States Federal Bureau of Investigation (FBI) te chhut dan chuan Human Trafficking-ah hian kumtin US $9.5 billion vel sum a virvelin an chhut a, UNPF Report 2003 -ah pawh mi 700,000 - 2million te chu International Boundary kal kana tawlhruk (traffick) thin an ni. UNICEF chuan Sri Lanka-ah LTTE te chuan kum 2002 khan naupang 5,369 naupang sipai (Child soldier) atan an lalui niin a sawi. ILO chuan 2005 khan khawvelah hnathawka chhawrluih mi 12.3 million vel awmin a chhut a, chung zinga 2.45 million te chu trafficking tuartu te an ni tiin a sawi. Heng data hrang hrang atanga alan dan hian khawvelah Human Trafficking hi a hluar hle a ni tih a hriat. Trafficking titu te hian hmeichhia leh naupang te chu an bum nasat ber te an ni a, a chhan chu hmeichhia te chu nawhchizawrhna atan leh nawmsip bawlna tan te, nupui a neih atan te an hmang nasa a, tin, naupang te chu hna rim thawk tur leh Intihhlimna hmun atan te leh an ransa enkawltu atan te, inah awmpui atan leh hotel/restaurant/travel industry -ah te an hmang nasa a ni. Tin, tunhnai atang khan khawthlang ram (western countries) ten India ram hi Sex tourism atan an hmang nasa hle a ni. Mipa te chu hna rim tak tak thawk turin an la thin.
Russia ram alo kehchhiat atang khan heng ram hrang hrang Albania, Moldova, Romania, Bulgaria, Belarus leh Russia te hi Trafficking hmunpui a rawn ni chho va, a bikin hmeichhia leh naupangte ram danga thawnchhuak nasa (Most trafficking source countries) an ni a. Chung trafficking victim te chu Germany, Italy, Netherlands, Spain, United Kingdom, Greece leh Middle-east ram hrang hrang Turkey, Israel leh UAE bakah USA ah te nawhchizuar turin an thawnlut thin.
Asia ramah hian he sumdawnna hi a hluar hle bawk a, a hmunpui ber a ni a, a thang chak em em a, a bikin South Asia leh South East Asia-ah a hluar hle. Japan hi Asia ramah chuan Trafficking hmunpuiber pakhat a ni. US State Department chuan kum 2001 atanga kumtina a tihchhuah thin Trafficking in Person Report-ah pawh 2001 atang khan Japan hi kum tin Tier 2 (En bik ngai ramah) ala dah ziah a, India ram pawh 2003 atang khan Tier 2 watch list-ah hian kumtin ala awm ziah a ni. Tunah hian Asia ramah sexual trafficking tuar mi 3,00,000 vel an awm niin chhut a ni. UNO Report 2003 a alan dan chuan India ram hi Human Trafficking khawvela hluar berna ram 9 na a ni a. Reuter AlertNet Survey 2006 pawhin India ram hi naupangte tana ram himlo Parukna (6) ah alo puang tawh a ni. Police te chhut dan chuan kum tin hmeichhia leh naupang 15,000 Bangladesh atangin India ramah tawlhluh ruk thin an ni a, NGO thenkhat chuan hmeichhia leh naupang 1,60,000 atanga 2,50,000 chu Nepal atangin India ramah tawhluh ruk thin niin a chhut a, chung zinga 35% te chu hursualna lam hawi atan hman thin an ni. India hmeichhe sang tamtak chu Gulf ram bakah Australia, South East Asia, USA leh UK ah te nawhchizuar tur leh hna rim thawk turin kumtin a ruka tawlhluh thin an ni bawk.
Ministry of Home Affiars, Govt of India chhut dan chuan kumtin Nepal atangin mi 1,00,000 leh Bangladesh atangin mi 50,000 India rama a ruka tawlhluh thin niin a chhut a, heng mite hi tamtak chu India ram khawpui hrang hranga Nawhchizawrhna hmunah te leh hna rim thawk tur tein an chambang a, tamtak chu ram dangah an thawnchhuak leh thin a ni. MHA hian India rama trafficking zaa sawmkua (90%) chu hmeichhiat mipatna lam hawia hman an ni tih a sawi a, Reuter AlertNet Survey 2006 chuan kumtin naupang kum 16 hnuailam mi nuai khat leh sing hnih vel te chu he sual tenawm tak tuartu an ni a ti bawk. Human Trafficking hi India ramah Business lian tak a ni chho mek zel a, kumtin US $8 million (Rs 36.77crore) vel chevel thin anga chhut a ni. India ram hi Human Trafficking hmunpui (source, destination, transit country) a ni chho mek a, naupang tak tak chu Middle-east leh Europe-ah te, USA ah te tawlhruk mek zel an ni a. National Human Rights Commission chuan kumtin naupang 30,133 bo ziah ang a ni a ti a, chung zinga 27% te chu an awmna chin hriat lohin an bo hlen thin.
Hmarchhak ram (Northesat India) hi tunah hian trafficker te chuan an rawn tum leh tan mek a, kan vun rawng a ngo a, chubakah kan hmelte alo tha a, mi rethei tak tak kan tam avang leh hna a van em avang te, kan economics dinhmun hniam avang te, rambuai kan nih avang te hian remchangah lain min rawn tuam mek zel a ni. A bik takin Assam leh Meghalaya te chu a tuar nasa zual an ni a, keini mizote pawhin kan tuar ve mek a. Dan lam kan hriatloh avang leh he Human Trafficking hi inhriattirna tha kan la neih loh em avangin kan la hmelhriat tawklo mai niin a lang. Kan zingah he sual tenawm tak hi a cheng mek a, kan inven a ngai tak meuh meuh a ni. Mizoramah tunlaiin he Human Traffickinglam hi a rawn hluar chho mekin a hriat a. Hman kum lawk pawh khan Delhi-ah Mizo hnamdang pasal nei chu hmeichhiate zuar thina puhin man alo ni tawh a, Vairengte naupang chu Sipai officer pakhat chuan awmpui tura lain a bo tawh bawk a, heng bakah hian a dang tam tak ala awm in a rinawm.
Immoral Trafficking Prevention Act 1956 hnuaiah 2006 thleng khan mi 13 man an ni tawh a, heng mite hi ITPA hnuaia man te an ni a, Human Trafficking ti tute an vai hian an nih leh nihloh a chianglo hle a, ITPA hnuai man an ni a, trafficking ti tute an nih vek a rinawm loh hle. Engpawhchu nise, he sual hlauhawm lakah hian kan him tawh lova, kan inven a, tan kan lak a ngai a ni. Nikum mai pawh khan Mumbai Mizo Association chuan thuchhuah siamin mizo tam tak Mumbai leh a chhehvelah receptionist tur alak, an thlen hnua an hna thlak sak leh hlawh hmu mumal lo an awm a, chuvangin fimkhur a ngai an tih thu te an chhuah a, hetiang tuar hi kan lo awm nual tawh a ni. Hna kan zawnna kawngah hian kan fimkhur a ngai tak meuh meuh a ni. Heng trafficker te hian hmeichhia leh naupang te an tum bik thin tih kan hriat ngei ngei a tul hle bawk. Tunlaiin mi thenkhatin foreign leh phaiah hna hmuhsak thei angin Chanchinbu-ah Advertisement hmang tein an inzuar mek a, mipa tan thawh tur awm miahlo, hmeichhe tana thawh tur tam em em a awm ta teuh mai, hna tha tak tak leh hlawh tam tak tak te an ni hlawm a, mahse heng company leh hna latu te hi kan hriat ngai lemloh leh larlo tak tak te an ni hlawm, heng recruiter te hi trafficker an ni kherlo mai thei, mahse an hnathawhna hmunah an tawk thei a, an la tuar thei chauh a ni. Amaherawhchu, kan tuar thei a ni tih hriain kan inven thiam a ngai hle a, hna awm apiang bawh mai hi a himlo thei a ni. Tin, Ministry of Women & Child Developement chuan hmeichhia kum 30 hnuailam chu heng ram harng hrangah hianDomestic worker anga kal a khap tlat bawk. Chung ram te chu - Middle East ram hrang hrang (Saudi Arabia, Bahrain, UAE, Kuwait, Qatar, Oman) leh Syria, Jordan, Malaysia, Afghanistan, Thailand, Indonesia, Iraq, Brunei, Nigeria, Sudan, Libya.
Times of India, (16th May 2007) Mi tam tak chu hna thawk turin foreign-ah an la a, an hnathawhna hmun an thlen chuan an passport leh document te chhuhsakin an tinawmnah a, Sex an hmanpui a, an sawichhuah chuan an thlalak chanchinbu leh an chhungte hmuhtirah an vau thin. Mi tam tak chu hna rim an thawh tir a, an hlawh an pe tha duh lova, an mamawh an in phuhruk zawhloh avangin pawisa a pung tam tak tak awmin an hman tir a, tlanchhuah an tum chuan thahah te hial an vau a, an tlanchhuah tum an man pawhin nasa tak takin an sawisa thin. Mi tam tak chu an taksa bung lachhuakin an hralhsak thin bawk. He natna hlauhawm tak hian min rawn chim buai tak tak hma hian tan ila ang u. Keini kan chetchhuah loh chuan tute nge che chhuak ang??? Zoramin a mamawh chea, a ko chea, a nghak reng che a ni. Kan ramah zung a kaih a, kan chhiatpui a, kan tahpui tlawk tlawk hma hian tan ila ang u.
ENGTIN NGE HMA KAN LAK ANG ?
Human Trafficking hi tunah chuan Mizoramah ngei pawh a mikhual tawh lo tih kan hria. Chutih rual chuan tun ai hian ala nasa telh telh dawn tih a lang chiang mek zel a ni. Hemi avang hian Mizo Mipuite hi Human Trafficking lamah hian kan thanharh a, kan ngaihtuahna kan sen a ngai takmeuh tawh a ni. Tunhma chuan khawvela thilsual liantham nia ngaih chu Drugs hralhruk leh ralthuam tawlhruk a ni a. Mahse, tunah chuan Human Trafficking hi sumdawnna hlawk ber a ni chho tan ta mek. Hei hian Mizo te he lam kawngah hian min tiharh thar se ka ti takzet a ni.
Human Trafficking hi sual lian berte zing ami a ni kan tih tawh kha. Mihring taksa, a neitu phalna ni hauh lova engemaw avanga neihsak/chhuhsak ang chi a tih hi Pathianin Mihringte min siam dan pawh a nilo hrim hrim. He thil hi a rapthlak a. Mihring dikna chanvo hi Pathianin mitinte chan atana a dah anih avangin mitinin kan chang vek tur a ni dawn lawm ni? Mizote zingah pawh sawirik a nih tak fovah chuan, nakina la hluar tial tial tur a nih bawk si avangin, i laichin leh unau, nangmah ngei pawh Traffick i nih loh nan hetiang kawng hian hma ila dawn ang u hmiang?
1. Dan leh thupek kengkawhtute tanpui :-
Human Trafficking chungchangah hei hi thil pawimawh tawpkhawk niin ka ngai. Dan leh thupek kengkawhtuten dan leh thupek awmsa an bawhchhiat lohva, a bawhchhe tute an hrem ngam anih chuan a tluka hlu a awm lo. Chuvang chuan, he Human Trafficking lama inhnamhnawih, sualna neite hi kan hria anih chuan a chiang thei ang berin Dan leh thupek kengkawhtute i hrilh ngam ang u. 'Mi hektu dinhmuna dinna a ni lova, kan mihring puite lakah kan tihtur dik tak kan ti niah i ngai ang u'.
Human Trafficking chungchangah hei hi thil pawimawh tawpkhawk niin ka ngai. Dan leh thupek kengkawhtuten dan leh thupek awmsa an bawhchhiat lohva, a bawhchhe tute an hrem ngam anih chuan a tluka hlu a awm lo. Chuvang chuan, he Human Trafficking lama inhnamhnawih, sualna neite hi kan hria anih chuan a chiang thei ang berin Dan leh thupek kengkawhtute i hrilh ngam ang u. 'Mi hektu dinhmuna dinna a ni lova, kan mihring puite lakah kan tihtur dik tak kan ti niah i ngai ang u'.
2. Phailam leh khaw danga thiltih chak nazawng tia kal leh hnathawk tura chhuah loh tur :-
Kan Mizo Nula thenkhat chu Hotel leh Spa ilo vela thawhna tur zawn sak theia insawi hi an awm tawh thin a. Mahse, chung chu a tam zawk hi tunah hian he Human Trafficking lamah hian an hmingchhe tan mek a, an la hmingchhe chho zel bawk ang. Hetianga hmun danga kal leh awm turte chuan mahni awmna tur leh kalna tur hmunte ngaihven chian hmasak a thain a pawimawh tawh takzet a ni. Hetianga tih nachang hre lo Mizo Nula thahnem takin humsual an lo dai tawh a. A zankhatna intihhlum duh hial khawpa hmang pawh an awm nual tawh ka ring. Mihring dikna chanvo intihchhiatsak zawnga khawsak hi keini Mizo hnam, mi tlemte zingah (tunah pawh a darh nasat tawh em avang hian) mahni thisen zawmpuite pawh rin ngam loh hun kan la nei hial ta ve ang! Chuvangin, humsual i dai loh nan khawngaihtakin, 'i zuan hmain i tlakna tur en hmasa thin ang che'.
Kan Mizo Nula thenkhat chu Hotel leh Spa ilo vela thawhna tur zawn sak theia insawi hi an awm tawh thin a. Mahse, chung chu a tam zawk hi tunah hian he Human Trafficking lamah hian an hmingchhe tan mek a, an la hmingchhe chho zel bawk ang. Hetianga hmun danga kal leh awm turte chuan mahni awmna tur leh kalna tur hmunte ngaihven chian hmasak a thain a pawimawh tawh takzet a ni. Hetianga tih nachang hre lo Mizo Nula thahnem takin humsual an lo dai tawh a. A zankhatna intihhlum duh hial khawpa hmang pawh an awm nual tawh ka ring. Mihring dikna chanvo intihchhiatsak zawnga khawsak hi keini Mizo hnam, mi tlemte zingah (tunah pawh a darh nasat tawh em avang hian) mahni thisen zawmpuite pawh rin ngam loh hun kan la nei hial ta ve ang! Chuvangin, humsual i dai loh nan khawngaihtakin, 'i zuan hmain i tlakna tur en hmasa thin ang che'.
3. Human Trafficking that lohzia inzirtir uar :-
Hei hi thil tul leh tihmakmawh a ni. Mizoramah pawh International Level -a Day leh eng engemaw huaihawt kan nei ta zeuh zeuh va. Tun aia nasa leh ngun, khunkhan zawk hian Mizoram Zirna In tinah te, Mahni Inchhungkhurah te, Kohhran leh Khawtlang ah te pawh kan inzirtir thar fo a tul takzet a ni.
Hei hi thil tul leh tihmakmawh a ni. Mizoramah pawh International Level -a Day leh eng engemaw huaihawt kan nei ta zeuh zeuh va. Tun aia nasa leh ngun, khunkhan zawk hian Mizoram Zirna In tinah te, Mahni Inchhungkhurah te, Kohhran leh Khawtlang ah te pawh kan inzirtir thar fo a tul takzet a ni.
Human Trafficking hi a tenawm a. A tihbaiawm bawk. Awlsam têa AIDS leh HIV+ kai theihna a ni a. Kumtling lo serh leh sang thuhla-a inkhawihchhiatna hmanraw pawimawh leh rapthlak tak anih avangin keini Pathian nung betute chuan he thil kaihhnawih ang chi reng reng hi i hnualsuat ngam ang u. Pathianin a duh taka a siamte theuh kan ni si a.
Engpawh ni se, Human Trafficking chungchangah i ngaihtuahna lo seng ve la, chu chuan Mizote leh Mizoram mipuite tan, nang leh i chhungte tan hamthatna engemaw tal a thlen ngei ka beisei tlat a ni.
"Nang malsawmna ni ang che".
HLAWNCHHING
I recently came across your blog and have been reading along. I thought I would leave my first comment. I don’t know what to say except that I have enjoyed reading. Nice blog, I will keep visiting this blog very often.
ReplyDeleteescort
Thank you.Please visit again.
ReplyDeleteWe are urgently in need of kidney donors with the sum of $500,000.00 USD (3 crore) and Also In Foreign
ReplyDeletecurrency. Apply Now!,For more info Email: healthc976@gmail.com , Call or whatsapp +91 9945317569