REVIEW 2017

REVIEW 2017

                                                HC Lalramdina

          Engkim chunga roreltu leh thuneitu remruat dân a nih miau si avângin, mitkhap kâr tê têa hmang zovin, kan hunte chu chelh din rual lohvin a inher liam zêl a. Nipui a liam a, fûr leh favâng te pawh inher liamin kum 2017 kum tâwp chu kan lo thleng leh ta reng mai. Pathian min hruaina vâng liau liau a ni e.

          Tûn ațanga hun reilotêah hian, kumin 2017 chhûnga ka hringnun chanchin ziahna lehkhabu chu ziah zawhin a awm dâwn ta!!! A lunglênthlâkin a ngaihawm dâwn mang e. Ka hringnun ziahna-bu Lal Isua nêna kan kêu hunah chuan, "Lalpa, he lai phêk hi zawng chhiar kân mai ang," tih tûr phêk hi ka va ngah dâwn êm!

"Ka chanchin hi ziak dâwn ila

I tel ve ang a phêk tinah - C Lûri

Lalpa, kei ve zawng... ka tel tîr ngam lohna tûr che ka nitin nun kawng ziahna phêk hi engzâta tam tak ni ang maw? Tih dikloh leh tihsual tam tak ka nei a, thiltihtheihna neiin keu lêt leh thei ila chuan, a tam zâwk hi chu nâwt rehin ka ziak țha leh duh ngei ang le.

          Kumin chhûnga ka hun hman tâkte leh ka thil tawn hrang hrangte chu kohkîr rual an ni tawh lova, hunin a herliampui mêk a ni. Ka thiltih tâk zawng zawngte pawh he kumhlui rual hian a liam ve dâwn a, chatuan hmun min lo thlen khalh ang a, Lal hmaah ka la dinpui dâwn a ni. Ka nunhlui țâwmkâilo zet nêna intawn leh chu, ka zahna khua tiseitu lek an la ni ta ve ang. Mahse Lalpa, i felna zârah ka lungngai lovang.

          Kumin chhûng hian ka nunah thil tam tak a thleng hman a, thla sâwmpakhat leh a chanve kal ta chhûng kha ka han chhuikîr a, ka ngaihtuah chian poh leh ka chunga rinawm tlat, min phatsan ngai lotu leh min chênchilh tlattu Pathian ka nei hi vânnei ka inti țhîn. Ani'n min hnaih a duh a, thil chi hrang hrang hmangin min kar a, keiin ka hlat lui zêl a, a hlat thei ang bera awm ka tum apiangin amah ka mamawh a zual zel a lo ni.

          Kumin chhûng hian Pathian khawngaihna azârah khawngaihtu ka zawng ngai lova, ka phâk tâwkin midangte rawng ka bâwlsak zâwk țhîn. Ka rethei a, ka thawk hah; mahse, ka theihna zawng zawng ka lantîr țhîn. Ka phurrit tak chhûngah hian ka hringnun a awm a. Thlantui luangin zahawmna ka hlawhchhuah a ngai a. Thawk lova ei tûr neih loh zahthlâk zia ka hriat avângin. Chau chung pawha hmalam ka pan hian ka phurrit a kiamin a zâng telh telh dawn tih ka hre si a.

          Kumin chhûng hian thil tam tak ka zir chhuak a - Keimah ka indah pawimawh apiangin vuivâina ka ngah a, Lalpa zâwk a hmasak apiangin lâwmna ka chang țhîn. Ka thinlung duh dânin min thunun apiangin Lalpa ka hlat a, Lalpa avânga ka duh dân ka rahbeh ngamna hmunah ka duh dân aia duhawm pêk ka ni țhîn. Ka rilrû ngaihtuahna ka thuhnuaia ka dah loh apiangin thlêmtu hi chak riauvin a lang a, Pathian thua ka rilrû ka hneh apiangin thlêmtu'n chakna rêng a neih loh zia ka hmu fiah lehzual țhin. Ka natna ka thlîr apiangin ka nat a zual a, ka damna Isua ka thlîr erawh chuan na chung pawhin ka dam țhîn a ni.

Ka thinrimna leh chapona hrîkthlâkna tûra ka thiltih; Midang tâna malsâwmna ni hauh si lote

Tute emaw tâna hamțhatna leh hlâwkna; Ka taksa leh zahawmna tâna țha hauh si lo ka tihte

Tute emaw lâwm nân maia ka țawngka chhuak; Pathian hmêl hliahtu ni site

Ka ei in châk zâwng, ka taksa tân țhatpuina ni si lote

Mit châkna leh damchhûng ropuina lem ka ûm zawng zawngte

Ka han thlîrlêt hian... He, ka hringnuna hlimna leh lâwmna tûr awmchhun chu, Krista tâna ka tih ve chhun zawngte chauh hi a lo ni.

          Hêng zirlai țha tak tak ka zir chhuah theih nân Pathianin 2017 kum hi min pê a, ka tân chuan kum duhawm tak a ni. He kum ka hman chhûng hian harsatna, lungngaih, mangan, vânduaina leh țahna te tawn châng awm mah sela, Pathianin min thlahthlam ngai lova, hlimna, lâwmna, thlamuanna, malsâwmna leh a khawngaihna ka chan theih nân hun țha leh hun duhawm zâwk ka tân min buatsaihsak fo țhîn.

          Mihringte hun bi chhiar dânah chuan kum 2017 kum chu kan hmang ral mêk chu a ni si a. Kum hlui hi vawi tam tak ka lo vai liam ve tawh a, engzât tak la bâk ang i maw??? Ka upa tawlh tawlh a, kum hlui thlahna Khuang leh Dâr rî ka hre tam tual tual a, ngaia neih a har tawlh tawlh mai a nih hi maw! Chul thei chi rêng rêngte chul țhinna ramah hian, engkim mai hian thar reng lam ai chuan chuaia chulna lam kan hawi vek mai a. Kum thar pawhin thar reng zai a rel thei bîk lova, a chul leh thuai si țhîn! He kum hlui pawh hian hawikîr tum hauh lovin mual a liam mêk chu a nih hi. Ka tisa a awngrawp telh telh a, kum hlui mai ni lovin vânglai pawh ka vai liam țan mêk chu a ni ta mai si a. Eng tik nîah emaw chuan he ka hringnun pawh hian intuaithar leh tawh ngailo tûrin mual a la liam ang a, keimah ngei pawh hi hmânlai ka la chang dâwn si a.

          2017, eng tikah tak tawng leh che i maw???

                         HLAWNCHHING

HLAWNCHHING ȚAH HLA - 3

HLAWNCHHING ȚAH HLA - 3

               I TEL LO HRINGNUN ZAWNG

                                                HC Lalramdina

Zân khawharthlâk tak hian

          I tel lova nun khawharthlâk zia min hriattir a

Chhawrthlapui a nih tûr ang ni pha tawh lova hêk buai khian

          I tel lova ka kim loh zia min hriattir țhîn

                         HLAWNCHHING

KRISMAS LUNGLÊN

KRISMAS LUNGLÊN (Poetry)

                                                HC Lalramdina

Kumpui sûlang a lo vei hian

Rairah rian a zual țhîn mang e

Intawng leh tûrin kan tiam kha

Sût leh tûr biahthu mai em ni?

Țâng bêl turin ka rawn pan che

Mahse, duhsâm puan ang chul zo

Ami tâwnah tleizai rêlin

Țâng dang min lo belhsan ta si

Tawn loh kâr reilo têah maw

Lung min her san? A na ngei e

Lo kir leh hian i mawi si lo

Suih loh thinlung a chat ta si

Rinawm biahthu min tiam lai khân

Ka ring phal lo lêmang min der

Lêng dâng ânka min chhâwn san si

I ânka nêm a thâmral ta

Ami lêng zawng kawplai di nên

An lêng siau ve lungrual têin

Kei zawng mahten Ârang ka vâi

Lung rualpuitu ka tawng si lo

BLANK VERSE :- Rhyme (abab etc. tel lo) tel lova hlahril phuah ho hi 'Blank Verse' tiin an sawi țhîn.

                         HLAWNCHHING

BEISEINA THAR MIN NEIHTIR

BEISEINA THAR MIN NEIHTIR

                                                HC Lalramdina

          Suihlung mawltê mah ni ila, ISUA a piang a ni tih ka hriatna hian thinlungah beiseina thar min neihtîr a ni.

                         HLAWNCHHING

KRISMAS CHIBAI KA BÛK A CHE

KRISMAS CHIBAI KA BÛK A CHE

                                                HC Lalramdina

Krismas chibai ka bûk a che.

I la neih miah loh thil, pêk tûr che ka nei hauh lova; I dawn duh tûr thil tam tak ka pêk theih loh che a awm bawk ang. Tûna i hlimna hian nakina hriat reng tûr min hrilh; Chu chu chatuana lâwmna leh hreawmna a ni. "A Arsi hmuh hi a țha a, a hmêl tak hmuh hi a țha lehzual a ni". I lungngaihna, retheihna leh harsatna zawng zawng kha puan ang hlîp la, Chhandamtu piancham lâwmin chibai bûk ang che. Hetiang hun kan tawng bîk hi keini zawng kan vânnei hle a sin.

Krismas hlim taka hmang tûrin duhsakna sâng ber ka hlân a che.

                         HLAWNCHHING

2017 KRISMAS THUCHAH

2017 KRISMAS THUCHAH

                    "MI LIAN" LEH "MI TÊ"

                                                HC Lalramdina

          (Chhiartu zawng zawngte kum 2017 Krismas chibai vek ule)

          Mizo Kristiante hian Krismas hi kum 100 chuang kan lo hmang tawh a. Tûn hmaa kan hman dân leh tûn laia kan hman dân chu inperhsan tawh hle mahse, Krismas a nihna leh a hlutna erawh a danglam chuang lova, a hmangtu a zirin kan hmang țhain kan hmang țhalo mai niin a lang.

          Kumin 2017 Krismas pawh kan lo chuang chhuak leh dawn ta reng mai. A mimal ang te, a kohhran ang te, chhûngkua leh thian zaho ang tein Lal pian champha lâwm tûrin kawng hrang hrangin kan inbuatsaih leh țan mêk a, kan inbuatsaih dân leh kan rilru sûkthlêk erawh a inang lo hlawm viau mai thei. Krismas hi kan hunpui ber a nih angin a naupang ber ațanga puitling thlengin min khawih danglam deuh vek a ni ber e. Hetianga Krismas atana kan inbuatsaih mup mup lai hian, mi dangte tana malsâwmna ni tûrin inbuatsaih tel ila a țha ang e.

          Kumin Krismas thupui atan chuan, Lal Isuan, "Mi lian leh mi tê" a tih chungchâng hi ngaituah ho ta ila. Mi tête chunga țhat chhuah tûr kan nih ziate kan sawi dâwn a ni.

          Lal Isuan, "Mi lian" a tih hi taksa, ruangâm lian leh hleitling tihna ni lovin, "Mi hausa" a sawina a ni a. "Mi tê" a tih pawh hi taksa ruangâm tê tihna ni lovin, "Mi rethei" a sawina zâwk a ni.

          Lal Isuan, "Mi liante chunga in ti hi ka chunga ti in ni e," ti lova, "Mi tê ber chunga in ti hi ka chunga ti in ni e," a lo ti hi a va thlamuanthlâk êm! Mi liante chunga tih tûr ni sela chuan ti ve thei lo kan tam hle ang. Mi tê berte chunga tih erawh hi chu mi tête vêk pawhin kan ti ve thei si a.

          Bible-a kan hmuh angin Pathian hi mi hausate lamah ai chuan mi retheite lamah a țang zâwk fo țhîn. A chhan chu mi hausa leh mi lianten mi tê leh mi retheite an tihduhdah țhin vâng a ni.

          Lal Isuan, "Tupawh hêng mitê tak zînga pakhat hnênah hian, Zirtir a nih avânga tui vawt no khat chauh pawh pê apiang chuan, tih tak meuhvin ka hrilh a che u, an lâwmman chu an chân tawp lovang," (Matthaia 10:42) a ti a. Tui vawt no khat chu a nêp hle mai a, lâwmman pawh nei tham âwm lo tak a ni a, a lâwmman tûr pawh theihnghilh palh a awl dâwn tehlul nên, "An lâwmman chu an chân tawp lovang," Lal Isuan a ti a ni. "Tui vawt no khat lek lâwmman chu a nêp âwm mang e," kan ti a ni mai thei e. Mihringte ngaihdân leh Lalpa ngaihdân hi a danglam fo țhîn.

          Pathianin misualte tân a fapa Isua Krista min pêk ni champhaphâk lo thleng tûrah hian mi rethei, riangvâi leh bawrhsâwmte tân eitûr, silhfên leh sum leh pai i dah hrang ve ang u. Amaherawhchu, mi retheite chunga țhat chhuah hi mi te fak hlawh duh vânga ti ni lovin, Lal Isua hming ngeia tih ni zâwk rawh se. "An lâwmman chu an hmu zo tawh" tih ni lovin, "Lal Isuan lâwmman a pêk tûr" chu ni ngei zâwk rawh se.

          Mi tam tak chuan he hun hi holâm tak taka hmangin, nun kawng diklo zawh bul țan nân te, suahsual rawng bâwl nâna hmanga nawmchenna kûtpui emaw tia sum leh pai ui hlek lo leh țûl hlek lova khawhral nâna hmang te kan tam țhîn. Tam tak phei chuan he hun hi mahni nawmsip bâwlna um lutuk na avângin mahni nunna hial chân phah nan an hmang bawk țhîn a ni.

          He hun hi holâm taka sum khawhral nâna hmang mai lovin, a piancham kan lawm Lal Isua tân hlân ila. Mi rethei, damlo mangang țanpui ngaite hmêlah hian Isua hmêl hmu țheuh ila, mi dangte țanpuina hun ataâna hmangin mi dangte tâna malsâwmna nih țheuh i tum ang u.

          (Krismas leh Kum thar hlim taka hmang țheuh tûrin ka duhsakna sâng ber ka hlân a che u)

(NOTE - He thlalâk hi kum 1946-a Life Magazine in a pho chhuah a ni a. Fahrah naupang, Pheikhawk inkhing tâwk nei ngai lo Werfel-a chu Red Cross Society-in Krismas present atân Pheikhawk inkhing an pê a, a lâwm êm êm lai thlalâk a ni)

                         HLAWNCHHING

HLAWNCHHING QUOTE - 1

HLAWNCHHING QUOTE - 1

                      KUT KAWL TÊ BER

                                               HC Lalramdina 

Inneih zungbun hi "Kut kawl tê ber" a ni a;

          Damchhûnga "I Lung In tânpui tûr" thlang fîmkhur ang che

                         HLAWNCHHING

HLAWNCHHING ȚAH HLA - 2

HLAWNCHHING ȚAH HLA - 2

                   MIN HRIATPUI SI LO

                                                HC Lalramdina

Mi ten,

Ka hming an hria a;

          Ka chhûngril nun erawh an hre si lo

Ka hmel an hria a;

          Eng harsatna nge ka hmachhawn an hre si lo

Ka hlim hmel an hmu a;

          A phêna ka lungngaihna min hmuhpui si lo

Ka nui thâwm an hria a;

          A phêna țap ri erawh an bengkhawn si lo

Țhian ka ngainat zia an hria a;

          Mal takin he khawvêlah hian ka chêng țhîn tih erawh min hriatpui si lo

Midangte țanpui thei khawpa hringnun chhiar thiam ah min ngai a;

          Mahse, țanpui ka ngaih zia erawh min hriatpui si lo

Ka aw ngaihthlâk nuam an ti a;

          Mahse, ka thinlungina thu a sawi duh te ngaithlatu tûr ka tawng si lo

Ka hlim theih zia an hria a;

          Mahse, hliamin ka awm tawh tih hi min hriatpui si lo

Sawifiah thiam rual loh natna ka tawrh hi min hmuhpui lova

Nunphung hlohin, hriatthiam harsa taka nun ka hman châng erawh chuan sêltu an rawn hnai țhîn

Mi chak tak angin lang mah ila, mi chak lo ber nia ka inhriatna hian min kiansan chuang si lo

"Ka țha a lawm, ngaihtuah ka ngai love," tia lemchan ka tum lai paw'n, "I țha lo, ka ngaihtuah lo thei lo che," tia duat taka kuahtu ka mamawh ve tho a sin

Mahse,

Hringmi zîngah hian beidawnnain a tuam ngai loh nun nei an awm ngailo ang leh

Lungngaihna leh harsatna ten a tlâkbuak ngai loh hringnun a awm ngailo ang hian

Thihnain a kalhlên tûr hringmi zîngah an awm love

Beidawng lova bei țhîntu nunah hnehna a awm țhîn ang hian

Lungngaihna leh harsatna kârah pawh chhel takin beiseina nên ka hmalam hun ka thlir tlat ang a

Engtik niah emaw chuan hlimni chhîarin ka lei lungngaihna hi ka la vuiliam ngei ang

                         HLAWNCHHING

HLAWNCHHING ȚAH HLA - 1

HLAWNCHHING ȚAH HLA - 1

              NANG KHER MAW LO NI?

                                                HC Lalramdina

Hlutna ka neih ve ngai lohna i thinlungah hlut ka tum țhîn a

Mâwina ka neih ve ngai lohna i thinlungah mawi taka pâr ka tum si țhîn

Duhthusâm famkim lo takin duhthu ka sâm țhîn a

Ka awm phâk ngai lohna tûr hmun i thinlungah hian awma chên ka tum fan si țhîn

Rilrû leh ngaihtuahnain duh a thlan theihna khawvêlah chêng mah ila

A tak ram thlen theih si lohna hringnunah hian -Nang kher maw lo ni?

Ka duh ka chan si loh leh ka ban phâka awm ka lawh phâk ni si lo

Ka hmuh theih leh, ka thliah tûr ni si lo maw ka mit fûkna chu

                         HLAWNCHHING

NAZARETH TLANGVÂL

NAZARETH TLANGVÂL

                                                HC Lalramdina

Hringnun khualzin kawng khawharthlâk takah

Mal taka Kraws kawng ka zawh mêk lai hian

Emau daireha khualzin awmpuitu

Nazareth tlangvâl, ka va ngai che êm!

Lungngaihna tuifâwn ten min chîm lai leh

Manganna thlipui ten min nuai lai hian

Thlipui leh tuifâwnte lam haurehtu

Nazareth tlangvâl, khawiah nge i awm?

Lusûn khawharnain min fan lai leh

Lungduh țhen ta ngaia ka rûm lai hian

Mari lusûn vânga khawhar hnêmtu

Nazareth tlangvâl, min hnêm ve ta che?

Natna ten ka chungah thla an zâra

Damna beisei thinlung ka put lai hian

Olive thinghnâi damdawi aia țha zâwk

Nazareth tlangvâl, ka ngai zual țhîn che.

Beiseina kâwl êng pawh thlir pha lo leh

Beidawnna chhûmin a zîn hnan mêk hian

Beidawngte hnêna beiseina petu

Nazareth tlangvâl, ka va ngai che êm!

Tuifinriat zauva Lawng mi vâkvâiten

Hruaitu Hmâr Arsi an ngai țhîn ang hian

Ka vahvaihna ram he khawvêlah hian

Nazareth tlangvâl, ka va ngai che êm!

                         HLAWNCHHING

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-5)

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-5)

                                                HC Lalramdina

ZAIPAWL RAWNGBÂWLNA (Chhunzawmna)

7. ELEMENTS OF MUSIC LEH ZAIPAWL

          Music hi ri, awmze nei, kawng hmang nei taka rî, hun bi dik taka lo rî, thil thleng leh awm dân nên inchawiha lo richhuak hi a ni. Ri tel lovin music a awm thei lova, amaherawhchu, ri zawng zawng hi Music erawh a ni lo. Ri hi Music a lo nih theih nân thil chi li (4) a awm a ngai a, chûngte chu :- Pitch, Rhythm, Dynamics leh Tone Color te an ni.

(1) PITCH :- Music chuan rîk dân bîk a nei a, a sân zâwng emaw a hniam zâwng emaw chu dik taka ri tûr a ni. Chumi lam sawina chu 'Pitch' a ni.

(2) RHYTHM :- Music chuan rîk hunbi a nei a, chumi sawina chu 'Rhythm/Duration' a ni.

(3) DYNAMICS :- Music rîk dân tûr chu a hun leh hmun a zirin a ringin a zâwi tûr a ni. A sawi chhuah tûr mîl zêlin, a châng chuan ring êm êmin, a châng chuan zawi êm êmin a ri țhîn. Chu chu 'Dynamics/Intensity' a ni.

(4) TONE COLOR :- Ri rêng rêng, a mâwina leh a ngaihnobeina lam sawina a ni ve thung. An thil puan chhuah tûr mîl zêla rî, a chângin thûm tak emaw sîn tak emaw, a chângin țêng tak emaw, fiak tak emawa rî hi a ni.

          Zaipawl zai hi Music-a kan chhiar dâwn chuan a Solfa (pitch) a dik thlap tûr a ni a. Kan hla sak pawh a hunbi dik takah a ri țhîn bawk tûr a ni. Zaipawl member țhenkhatte leh mipui tam zâwkte hian zâwitêa zai hi kan ngai thei vak lova, a zai ring apiang hi thiam emaw kan ti mai țhîn niin a lang. Amaherawhchu, hla rêng rêng hi a bul ațanga, a tâwp thlenga a rîk dân ngai renga a rîk chuan Generator ri nên danglamna a awm lova, music a tling phalo a ni. Amaherawhchu, hla zawng zawng hi a chânga zâwitêa rîa, a chânga ring leh țhîn vek tûr tihna erawh a ni lo. A hun leh hmun a zirin, a ringin a zâwi tûr a ni. A thuchah kenin a mîl chuan ring taka sak vek chi hla pawh a awm thei ang a, zâwitêa sak chhuah vek tûr pawh a awm thei ang. Tin, a phuahtuten sak dân tûr (Dynamics) an ziah lan hi zui hrâm tum bawk tûr a ni. Entirnan - KHB No 156 "Lalpa thlipui a tleh chiam a" tih hlaah hian ring taka sak tûr (f) te, zâwitêa sak tûr (p) te, hriat hleih theih loh khawpa zâwia sak tûr (pp) te, ring êm êma sak tûr (ff) te leh zâwitê ațanga sak rin tial tial tûr (cresc.) lai te a awm a. Tin, a thuchah han en hian thlipui, tuifâwn nasa tak, khawdur mup mupte a awm a, tin, chûngte chu Isuan, "Bang rawh u" tia a hauh thute a awm a. Hêng, a thuchah ken mîla he hla hi kan sak chuan Music dik tak a lo ni țhîn. Hêng Elements of Music kan sawi tâkte hi Music ah chuan a bulpui (basic/fundmental) a ni. A bulpui hre si lovin a lêra kual mai mai hi thil awm thei tak a ni. Chuvâng chuan, zaipawl Conductor-te leh Zaipawl Member zawng zawng ten țan lâk thar nân hmang ila, zaipawl hian hma a sâwn phah ngei ka ring tlat a ni.

8. ZAIPAWL SOUND MIXING

          Zaipawl inbuatsaihna hi a hautak hle mai a. Track a ni emaw, Live in a ni emaw, hriat atâna țha chu :-

(1) Zai laia Music ring țhîn lutuk hi a ninawm duh khawp mai.

(2) Sound Control tute'n Zaipawl Music Track nêna zai an awm a, Monitor-a zawitêa an tikal țhîn hi a buaithlâk duh khawp bawk.

(3) Conductor ten Monitor-ah tiring deuh tûra an tihin, Main ah zawng zawng nên an tiring vek a, a buaithlâk țhîn.

(4) Choral Mike hûng ve reng si, mahni zai ri pawh hre leh thei si lo hi, zai a hul duh fu. Choral mike kan hûng ve a nih chuan zaipawl ten an zai ri an hriat theih tûra tih țhin hi a țha khawp ang. Zaipawl zaiah, solo ah pawh, Monitor in a zaia te châwm zo tâwk tûrin Sound Operator ten Monitor ah volume an pe tûr a ni. Main ah erawh kal chang changin, voice volume a tâwk chiahin pe se la, voice a kal na thei ang a, a ngaithlatu tân a nuam bîk. Sound Operator te avâng hian nasa taka inbuatsaih, 'ZAIPAWL RAWNGBÂWLNA' hi a chhiat phah thei a ni. Music track ring lutuk hi chu mizote hian kan ngaina hrim hrim emaw tih theih tur hi a ni a, țhenkhat lahin zai hliah khuh nân an hmang châwk bawk a. Monitor hi chu a hmangtuin a duhtâwkin signal a pe mai tur a ni a, mipui hriattir ve phêt tuma tihrin vak tûr a ni lo. Main lam erawh zai chawih tâwk leh mipui hriat nuam tâwka pêk hi Operator te hna a ni. Mic up chungchângah chuan main ațang hian mahni zai hriat a har tlângpui a, backstage speaker emaw awm se a zia khawp ang. Tin, Biak in sound control ah hi chuan kan dahna hmun hi a pawimawh hle a, track leh mi zai duhtâwka beng kan chhit theihna hmun hi kan thlan thiam a ngai hle bawk. Sound opertor te hian sound kan check ngun a ngai hle. Tin, mi Biak Ina inkhawm te hian operator ten miin engtin nge an tih tia inzir te pawh hi hmasâwn nân a pawimawh hle a ni. Voice choral mike hmana monitor-a tihkal hian feedback chu a awm duh deuh a, conductor te fin a ngai hle. Choral mike hûn dân leh monitor kâr hlatzâwng ah fin deuh chu a ngai. Music tihzawih vak hi a dik chuang lova, a inchawih tâwk a awm a, chumi hnuah choral mike leh music channel kha group ila mipui tam dân azir leh a hmunhma azirin feed back awmlo tâwka han tihrin leh deuh hian zaipawl tân pawh a nuam duh zâwk.

9. ZAIPAWL CONDUCTOR

9.1. CONDUCTING TECHNIQUES

(1) Kan chêt dân tûr min pui thei ber tûr nia kan hriat angin kan ding mai tûr a ni. Kâr duai emaw chîp țût erawh a mawi lêmlo.

(2) Veilama vai chi kan nih chuan zaipawl ten ngaia an neih theih tûr khawpin kan hruai tam a țûl. Dinglama vai țhînte tih dân tho kan zui tûr a ni.

(3) Barpui kan vai chu chiangin langsâr hle se, tin, chhuk zâwnga vai ngei tûr a ni. A chhuk lam chu kan tha leh lei hîpna țangkawpin ni thei se, a phei chu lei hîpna tel lovin, a chho chu tlêma zâwi deuhin.

(4) Vuak 6 chunglam (Compound time) ah chuan bartê (Secondary accent) kan vaina a chiang bawk tûr a ni.

(5) Hnuai lam ațanga i vai dâwnin a sawh lêtna (bouncing level) a inang vek tûr a ni.

(6) Vai hmahruaitu (Prepatory Beat) chu kan hlasak tûr ran zâwng nên inang chiah se, "Inring ru, kan țan e, a ran zâwng hetiangin," tihna a ni ber.

(7) Chêt dân uchuak tak a țûl lêm lova, phar kawi vêl duah loh tûr a ni.

(8) Chhinchhiahna (Musical Sign) a zirin kan vai len zâwng, kan chezia leh hmel hmai lan dân danglam thin se zaipawl tân zawm a nuam duh hle. Tih lutuk lakah inven erawh a țûl.

(9) Ding mara kan awm ang chiah hian țang êu ul lovin, zângkhâi takin dâr leh ban dah mai ila hmuh a nuam bîk.

(10) Vai laia kûn zuk zukte, sûk dûlh dûlh te, Khûp tawm zuk zukte hi hnunglama ding tân hmuh a nawm loh avângin chîn loh a țha hle.

(11) Hlasak inchhâwn chi kan sakin a theih ang chin chinah part tin rawn luhna ah zaipawl tan chhinchhiahna siamsak thei ila a țangkai hle.

(12) A theih phawt chuan hla thlûk tâwpna laiah chiang takin chhinchhiahna fel tak pêk tum tûr a ni.

(13) Kut chêt dân chu chhuk zâwng emaw phei zâwng emaw pawh nise, hmazâwng emaw pawt lêt zâwng emawa vai hian zaipawlin an hmuhchian loh avângin chin loh a țha.

(14) A thlep zâwnga kan vai (vuak 6, vuak 3 a vai, vuak 12, vuak 4 a vai) a nih pawhin vuak dang aiin barpui chu a chiang bîk reng tûr a ni.

(15) Thil sa tak khawih ang hrima kut bâwr rang taka chêt sek, vai deuh nghelh nghelh hian zaipawl tân aw pek thiam a tiharsa thei tih hriat a țha hle.

(16) Kut veilam leh dinglam hi inkawkalh lo se, tih dân ințâwm mai lovin, thununna hran ve ve hnuaiah hna thawh tír tum hrâm tûr a ni.

(17) A vuak anga vai (Rhytmic conducting), a thlûk anga vai (melodic conducting) a awm a, kan hlasak a zirin kan thliar thiam a țûl hle.

(18) Kohhran puithû dâna zirin Conductor solfa vai duh dân hi a inang lo thei viau ang. Mathematics formula ang deuh a ni a, ngei ngei tûr tih a awm thei lova, a vaitu in zalênna thui tak a nei tih erawh kan hriat a țha. Amaherawhchu, a vuak pawh chiang mang lova phar deuh duai duai erawh a fuh ber lo mai thei tih erawh hre tel ila.

(19) Conductor chuan Music a thiam/hre tûr a ni -

- Amahin a play thiam kherlo mai thei, mahse, music hriatna lamah a vengva tûr a ni.

- Beat chi hrang hrang a ngaithlain a hre hrang thei tûr a ni.

- Mi aia hre ril, thiam sang nih chu a har ang, mahse, Zaipawl kaihruai thei tûrin a hriatna lamah pawh rual pawl pha a ni tûr a ni.

- Music chi hrang hrang a ngaithla peih tur a ni; Zaipawl ringawt ngaihthlâk chuan hmasâwn a har.

- Solfa Note tidik thei tûrin a zir peihin, ri dik leh diklo hre thei tûrin a beng a hmang thiam tûr a ni.

- Zaipawl Part hrang hrang ri thliar thiam tûrin a beng a fing tûr a ni. Tûnlaiin Sound Track nêna zai kan uar ta viau mai, a țha viau, a ngaihnawm țhîn. Sound Track siam a thiamlo a nih pawhin duh dân/Idea a nei tûr a ni a, a duh dân angin a siamtir thei tûr a ni. Mi sound track siamsa, an duh anga an siam, a Key, Tempo leh sak dân phung hrim hrim pawh mi, Zaipawlin an duh ang thlapa an siam lo lâkchhâwna a ang chiaha lo sak ve hi hmasâwnna dâltu lian tak a ni thei. Sound track siamna man tûr sum leh pai kan harsa a nih chuan mahni Idea ngeia zaipawl hruai theih nân chuan Accoustic Guitar nên chauha zaipawl hruai pawh hi a hlâwk zâwk daih a ni.

9.2. VERBAL TECHNIQUES

(1) Zaipawl chu a thlûk dik tak zirtirin solfa note rîk dân tûr ang thlapa kaihhruai.

(2) Hlain a pan tûr kawngkal (mood) ah zai, hla thu leh a thlûk zirtir.

(3) Hla sak dân tûr uar/dîm (dynamics), sak ran/muan, thlûk arh/zuih leh aw pêk chhuah dân tûr zirtir.

(4) Hla sak dân kawngkal insak chhâwk leh thil dang pawimawhte hrilh.

(5) Hla thuin a tum leh hriatfiah loh awm thei zirtir.

(6) Aw pêk, thaw lâk, chawlh, thlûk tûr kawhhmuh.

9.3. NON-VERBALTECHNIQUES

(1) Verbal techniques hmanga duh dân sawi chhuahte zaizira entir.

(2) Hla mood, Zaipawlin an sak chhuah theih nâna vai chhuah.

(3) Tui taka zai thei tûra châwm tûra vai chhuah.

(4) Hla vuak zât azir zêla vai dân tûr khawvêlin a hman mêk anga hriatthiam theih tûra vai.

(5) A ngaithlatu leh Zaipawlte thlarau hmun khata awm thei tûra zai boruak siam.

9.4. CONDUCTOR PAWIMAWHNA

          Zaipawl tha tak nei tur chuan Conductor-te hi kawng engkimah an pawimawh a ni ti ila kan sawi sual âwm love.

Conductor chuan :-

(1) Inkhawm a taima tûr a ni.

(2) Kohhran thiltih a ngaipawimawh tûr a ni.

(3) Hmeichhe bulah a awm hrut hrut tûr a ni lo.

(4) A țawng tam tûr a ni lo.

(5) Sawi leh sêl a ngah lutuk tûr a ni lo.

(6) A țawngțai taima tûr a ni.

(7) A inti thu lutuk tûr a ni lo. Midangte nêl theih tûrin a awm tûr a ni a, mahse, a zahawm tûr a ni.

(8) Mi piangthar a ni tûr a ni.

(9) Mi invawngfel mi a ni tûr a ni.

(10) Midangte hriatthiamna a nei tûr a ni.

(11) A zaipawl memberte a hrechiang tûr a ni a, an harsatnaah puih a inhuam tûr a ni.

(12) Krista hnênah midagte hruai thei tûr khawpin a rilru a zauin thlei bîk a nei tûr a ni lova, a lo conduct rei viau tawh pawh a ni thei; Zaipawl memberte an țhat lohna a sawi zut zut tûr a ni lo.

HC 9.5. CONDUCTOR ȚHA CHHERCHHUAH DÂN

(1) Ei loh zâwng neih :- Mizote hi mite tlin lohna laia advice pêa, țawngțaipui peih dêr silo, ei loh zâwng neih hrât êm êm lawi si kan ni. Mipa aiin hmeichhiate hian midang ei loh an chîng lehzual. An mi ei loh zâwng takin Zaipâwl a kaihhruai phei chuan rilrû an pe tak tak duh lo țhîn. Chu chuan tuma hriat lohin Conductorte nêna an inkâr boruak a tichhiain, a tuartu chu mimal ni lovin, Zaipâwl pumpui kha a ni țhîn. Chuvângin, Conductor chu kan ei loh tak pawh ni sela, hla zir tui loh phah nâna kan hmang a nih chuan keimahni kan inbih chian a țûl ang.

(2) Inngamtlâkna :- Zaipawl member, Conductor te hi inngamtlâk tak tak kan nih avâng hian kan inngamtlâk leh innêl lutuk na hian Zaipâwl mai nilo, Conductor thlengin chhiatna a thlen thei. Kan ngamtlâk leh nêl zâwngte Conductor kan nei a nih pawhin hla zirna hmunah chuan kan zah derna hian kâr lovah inrintâwkna kan siam thei a ni. Conductor ber a inrintâwk chuan Zaipâwl țha neih chu chiang sa a ni.

(3) Nihna leh Dinhmun :- Conductor te hi mifing, dinhmun țha 'perfect' an ni bîk lova, a țûl avânga insit tak chunga Conductor mawhphurhna la an ni tih kan hriatpui a țha. Mahni thiamna leh dinhmun sânna hre rân chunga Conductor te chungtlâk leh thamlo taka kan en chuan Conductor țha kan chher chhuak ngai lovang. Chuvângin, Zaipawl Member kan nih chuan hla zirna hmunah pawh mahni nihna theihnghilha Conductor kan dah lal ber zel chuan Conductor tân a thlamuanthlâk a, tîm hauh lovin Zaipâwl a kaihhruai theih phah țhîn a ni.

(4) Kum thu hla-ah :- Conductor te hi kum lama upa leh puitling tak an ni vek lova. Upa zâwk ten mahni aia naupang zâwk an nih avânga an thu leh hla palzam ngawt hi puitlinna dik a ni ngai lo. Kum upa lam zâwkte hian zelthel an chîng fo țhîn. Kan hriat loh lai hian Conductor te rilrû kan tihnat sak fo thei a ni. Kum lamah an naupang deuh a nih pawhin an thu leh hlate a der tal pawha kan lo zah sak chuan kan țanpui tihna a ni.

(5) Mahni inthununna :- Conductor te hi an inang vek lova. Țhenkhatin khawng taka an hruai theih laiin, țhenkhat chuan an hruai lêmlo. Chutiang a lo nih pawhin Zaipawl-a kan tel chhan hriaa, mahni inthunun hi thil țûl tak a ni. Conductor zaidam takin min hruai a nih pawhin keimahni lam kan inthunun tlat chuan Conductor mawhphurhna chanve dâwn lai kan chhâwk thei dâwn a ni.

(6) Dawhtheihna :- Kan beisei aia Conductor te an lo țha tâwklo a nih pawhin sawisêl zâwnga chêt thawh hi hmanhmawh chi a ni lo. Hlazir apianga Conductor ngâichâng lêk lova mahni thu-a kan sak dik loh lai nia kan hriat lo sawi ve phêt hian Conductor te zahawmna kan palzût piah lamah an rilrû kan tihnual a, inrintâwkna an hloh bâkah hmasâwn thei lovin kan siam tihna a ni. Conductor te aiin Solfa kan thiam zâwk a nih pawhin Conductor atâna ruat kan nilo tih inhriain dawhthei taka hmuichîp tlat a țûl hun a awm tih hriat reng a țha.

(7) In la Senior ho :- Tûn dinhmuna kan zaipawl kalphungah chuan TKP leh zaipawl hi lâkhran vak theih pawh a ni lo. Hmun țhenkhatah chuan mahni tâwka hruaitu inti chin, inla Senior hote hian Conductor te zahawmna an palzût sak fo țhîn. TKP Hruaitu inla Senior zîngah hian zai lama tui lêmlo, hmasâwn tumna êm êm pawh nei lêmlo a awm theih. Han indem viau pawh thil theih a nih loh na chen a awm ang. Mahse, hruaitute ber kan zai ve miau loh chuan Conductor leh Zaipâwl Member țhenkhatte tân țhahnem ngaih a har ve thei tlat si a ni. Chuvângin zai lama tui lovin, kan âw in zir lêmlo mahse, kan Conductor te leh Zaipawl Member te phûr nân tal pawh kan zai ve tûr a ni. A theih phei chuan a uar ber berah pawh țang ila, kan zai theih loh leh thiam loh hretu an tam zawh poh leh Zaipâwl kan ngaihpawimawh zia a lang chiang mai dâwn a ni. Chu chuan Conductor te kan thlâwp tlat a ni tih Member te lakah pawh kan lantir nghâl ang a, Conductor zahawmna kan vawn sak tlat dâwn a lo ni. Conductor țha leh tling tak beisei nghâl ringawt hi Kohhran dinhmun a zirin a remchâng lo ve fo thei. Chuvângin, hêng kan târlante chauh pawh hi zâwm ila, Zaipâwl Member te hian Conductor țha leh thiam, inringtâwk leh hmantlâk kan chherchhuak ngei ang.

(8) Conductor hlauh :- Conductor te tawngpâwnga hlauh hi a țha lova, conductor leh memberte hian a hun leh hmun hriat a ngai. Pawn lamah kan infiam bawrh bawrh a nih pawhin conductor a din chhuah tawh chuan a thu kan ngâichângin kan ințhian țhatna a lang tawh tûr a ni lo.

          Tin, Conductor hian kan tih tûr chin kan hriatchian a ngai a. Director kan neihna zaipawl ah phei hi chuan Administration lo kenkawh ve phêt tum hi a țûl lêmlo. Chutih rual chuan, Technical thilah ve thung chuan thu tâwp kan nei tih erawh kan hriat a țha. Conductor chu a Kristian Nun hi entawn leh zirtlâk han ni phawt mai sela, thiamna a nei ril emaw ril lo emaw lam a nilo. Chunglama kan Pa nên khian indâwr tam se, chu chu Memberte hriatah sawi zuah zuahlo mahse, Lalpa mi diktak a nih avângin Conductor țhaah a chhuak lo thei lovang. Conductor țha chu ‪a member ten Councelling nei tûrin an pan țhîn. A chhan chu Pathian nên an indâwr nasa a, Lalpan a zaipawl enkawlah a hlawhtlin tir mai a ni.

HC 10. THAWHHONA ȚHA

DIRECTOR/CONVENER, CONDUCTOR LEH MEMBERTE

          Zaipawl țha nei tûr chuan Conductor-in Director/Convener-te nihna leh pawimawhna a hriat chian a țûl a, chutiang bawkin Director/Convener ten Conductor-te nihna leh pawimawhna an hriat a țûl. Thawhhona țha tak an neih a țûl khawp mai.

          Zaipawl hi mimal pakhat avânga țha a ni lova, member-te pawh zaithiam lamah te, music hriatna lamah te, thlarau lamah te leh tisa lamah te mi inang lo leh tawn chin inang lo tak tak te kan ni hlawm ang a, hêng zawng zawng infin khâwm an nih avâng hian thawhhona țha neih a pawimawh hle a ni. Zaia thawhhlâwk tak te, music thiam leh man tak te, solfa thiam tak te leh aw țha tak nei te pawh kan ni ang, inpêkna leh zaipawl dah pawimawhna châng kan hriat loh chuan zaipawl tinung lotu leh member dangte tihnualtu kan ni thei a ni.

11. ZAIPAWL KAIHHNAWIH DANG

Double Chorus :- Double Chorus erawh hi chu zaipawl sak mi tho, memberte pawh tam tham deuh ngai a ni a. Music composer thiam takte chuan 'SSAATTBB' tia țhen hrangin hla an siam țhîn a ni. Tichuan, zaipawl hlâwm hnih hlâwm thum awmin a rualin hla pakhat chu music note hrang siin sak theih a ni dâwn tihna a ni.

Solo :- Solo chu mi pakhat (mipa/hmeichhia) sak tûra music remkhâwm hi a ni mai a, chûng hmanga hla satute chu 'Soloist' an ni.

Duet :- Hei hi mi pahnih inkawpa sak tûra music duan a ni. 'SATB' form a awm ve tawh lo.

Trio :- Hei hi mi pathum inkawpa sak theih tûra music remkhâwm a ni.

Quartet :- Hei hi mi pali sak theih tûra music remkhâwm a ni.

Group Singing :- Member 5 - 8 awmna zai hi Group Singing ti ila a fiah mai âwm e. Tûnlaiah zaipawl leh Group Singing hi kan sawipawlh ta fo mai. Member pali chauh awmna zai chu Group Singing a tling lo a ni tih hriat tûr, 'Quartet' tih mai zâwk tûr a ni.

(1) Male Voice (Group Singing) :- Male Voice (Group Singing) ah chuan SATB form hmang tawh lovin, 'TTBB' - (Counter Tenor, Tenor, Baritone leh Bass) angin an sawi țhîn a. Mipa aw a nih dâwn avângin, Tenor aia sânga music an siam chu 'Counter Tenor' an ti mai a, Tenor part pahnih a awm tihna a ni chu. Mipa aw tlânglâwn ber Bass leh Tenor inkâra awm tûrin music an siam a, chu chu 'Baritone' an ti.

(2) Female Voice (Group Singing) :- Hmeichhe aw hi, hlâwm lian tak chi thumah then hran a ni a, (Soprano, Mezzo-Soprano leh Contralto) tiin. Mipa angin Bass a awm ve tawh lo. Hêng chi thum hmang hian hmeichhe sak tûr music an remkhâwm țhîn a ni. Music-ah chuan hmeichhe aw bîka a sâng ber chu Soprano a ni tih kan hria a, Contralto pawh hmeichhe aw bîka a hniam theih ber a ni tih kan hre bawk a. Soprano leh Contralto inkârah hian hmeichhe awin a sak tûr music note an siam leh a, chu chu 'Mezzo-Soprano' an ti a ni.

TLÂNGKAWMNA

          Rawngbâwlna chanvo pawimawh tak chelhtu chu a inserh tûr a ni a, kan nun leh kan chêtziate inuluk in, Krista chanchin țha nêna inmâwi zêlin nitin kan nun kan hmang țhîn tûr a ni.

          A tâwp ber atân chuan, keimahnia a țha ber Pathian hnênah kan hlân tûr a ni. Kan theih tâwk hi Pathianin mal a sâwm țhîn si a.

                         HLAWNCHHING

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-4)

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-4)

                                                HC Lalramdina

                 ZAIPAWL RAWNGBÂWLNA

          Mi tam tak tân chuan zaipawl rawngbâwlna hi țangkaiin a lang lo mai thei a, kan tuipui dân pawh a inchen veklo thei bawk. Kohhran Zaipawlte hi kohhran programme a an lan (zai) tam leh tam loh hian kohhran dinhmun a hril thui khawp mai. Zaipawl (Choir/Chorus) han tih chuan zaia rawngbawltute ti ila a chiang ber mai âwm e. Tûnlaiah chuan kohhran hun ruat pawimawhah zaipawl zai ngaihthlâk tûr a awm loh chuan a kim lo riauva hriatna a awm tlat tawh a ni.

          Kohhran zaipawl hi kohhran tin hian kan nei deuh vekin ka ring a, kohhran lianah chuan memberte pawh kan țhahnem deuh ang a, kohhran tê deuhah chuan member pawh kan tlêm deuh mai thei. Zaipawl țha leh nung tak nei kohhran nih chu a nuam hle. Amaherawhchu, zaipawl țha tak neih hi thil harsa tak mai a ni a, thlarau lam inpêkna leh rawngbâwlna a nih avângin inngaihtlâwmna, thuawihna leh dawhtheihna memberte-ah a awm loh chuan zaipawl țha neih a har țhîn.

1. ZAIPAWL-A MEMBER AWMTE

          Conductor, Convener/Director leh member-te infinkhâwm chuan 'ZAIPAWL' a siam ti ila a fiah tho âwm e.

Memberte chu :-

Soprano (S)
Alto (A)
Tenor (T)
Bass (B) tia thliar hran a ni a.

          SATB' tiin an sawi mai țhîn. 'SA' hi hmeichhe sak niin, 'TB' hi mipa sak tûr a ni ve thung.

Soprano (S) chu hmeichhe awin music note a sak theih sâng ber hi a ni mai a. Music composer-te chuan chi hrang hrangin an țhensawm leh țeuh mai.

Alto (A) hi 'Contralto' tiin kan hre bawk a. Hmeichhe aw laihâwl, Bass part nêna inzûl tak a ni.

Tenor (T) hi mipa sak tûr niin, mipa aw tlin theih sâng ber a ni.

Bass (B) hi mipa sak tûr tho niin, mipa awin a tlin theih hniam ber a ni. Soprano hi 'Leading Part'  ti ta ila, a dangte hi a pawlhmawitu an ni a tih theih ang. Amaherawhchu, zaipawl ni tûr chuan 'SATB' hi a awm kim vek a ngai a ni.

2. ZAIPAWL LEH SOLFA

          Zaipawl tizaipawltu ber chu 'Solfa' hi a ni a tih theih âwm e. Solfa note hmanga zai țhin a nih avângin, Conductor te an hah țhinna êm êm chu, member ten Solfa kan nêllo leh kan thiam tâwklo hi a ni fo. Zaipawl memberte hian Conductor chu 'Music Instructor' a nilo tih kan hriata mahni theih ang tâwka lo inzir ve kan tum tûr a ni. Chutih rual erawh chuan, Solfa chungchânga memberte harsatna sutkianpui erawh chu a tih tûr a ni ve thung ang.

          Zaipawla tel chuan, lehkha zir zêl tum ten ziak leh chhiar an thiam a ngai ang hian solfa a thiam a ngai a. Solfa mahnia indap tûr hian thiam tûr a tam lutuk lova, mahnia inzir thiam mai theih a ni.

2.1. MODULATOR

          d r m f s l t d' / (d' t l s f m r d) Modulator rîk dân tûr hi thluak, beng leh kâin a thiam nâl hlê a ngai.

2.2. VUAK CHI HRANG HRANGTE

(1) A hmanrua :-

Bar :- (|)
Colon :- (:)
Bar tê :- (/)
Vuak 2 :- {| 1 : 2 }
Vuak 3 :- {| 1 : 2 : 3 }
Vuak 4 :- {| 1 : 2 / 3 : 4 }
Vuak 6 :- { 1 : 2 : 3 / 4 : 5 : 6 }
Vuak 9 :- { 1 : 2 : 3 / 4 : 5 : 6 / 7 : 8 : 9 }
Vuak 12 :- { 1 : 2 : 3 / 4 : 5 : 6 / 7 : 8 : 9 / 10 : 11 : 12 }

(2) Vuak țhensawm :-

A hmanrua :-

Full stop :- (.)
A chanve :- (1/2)
Coma :- (,)
A chanve chanve leh :- (1/4)
Coma letling :- (')
(A sign ho hi ka phone keyboard ah a awm tlat lo mai a, a remchâng ka hmang mai - HC)

Vuak khat inang țheuhva hmun thuma țhenna :- { | d . r : m . r } (I kut bêng la chumi rualin 'd' i sâ ang a, i kut ben leh tûr kut kau zau lai berah 'r' i sa ang, chutiang zêlin...) { | d ., r : m ., r } (I kut ben rualin 'd' i sâ ang a, i kut ben leh tûr kau zau lai ber thlen hnûa bêng tûra i let leh inkâr zau zâwng zâtveah chiah 'r' i sa thung ang, chutiang zêlin…) { | d , r , m : r , m , r } (I kut ben i rualin 'd' sâin, 'r' leh 'm' hi chu kut ben leh ben leh tûr inkâr zau zâwng hmun thuma țhena hmun hnihnaah leh hmun thumnaah sak mai tûr a ni, inkat hleih bîk awm lovin). Krismas hla 'Kumsul liam hnu' tih hla kan saka (Kumsûl liam) tih lai kan sak ang hian.

3. HLA ZIR/REM/ZAI/SAK DÂN

3.1. HLA SAK DAN

(1) Lam nat hun leh lam fân hun :- Hla rêng rêng hian flow a nei a, chumi flow tilang chiangtu chu 'Accent' a ni. Chu Accent chu - Strong, Medium leh Weak ah te țhen a ni a. Tichuan, hêngte hian Rhythm a siam a ni. A tlângpuiin, BAR - hi 'Strong Accent' a ni a, Medium Bar (Bar tê) 'Medium Strong' a ni a, a dang chu 'Weak' a ni. Hêng bâkah hian, a hla a zirin a Accent letling chiah hman a ngaih hun a awm bawk. Chu chu Syncopation' emaw 'Syncopated beat' 'Syncopation beat' an ti. Entirnân - Halleluiah Chorus hi 'Syncopated time' a ni a. A awmzia chu BAR hi Strong Accent-a hmang lovin, BAR TÊ (Medium) hi nawr nghet bîk hlek ila a mawi zâwk niin mithiamten an hria. (Hetiangin - 'HA' ah sa nghet chat lovin, 'LUIAH' zâwk nghet sela tihna a ni.) Sak ngheh nat han tih hian a thlûk hmanga tih ni lovin a hla thu lamah a ni.

(2) Thaw lâk hun :- A thlûk leh a hla a zirin 'Phrase' tâwp zêl hi thaw lâkna a ni tlângpui. Phrasing țha leh țhalo chu sak a in nawm hleih bâkah, a inmawi hleih hle a ni. Hei hi 'Universal Rules' a ni a, thuneihna tâwp erawh Conductor kutah a innghat.

(3) Chest Voice leh Head Voice hman dân :- Aw hian rîk dân hawi (Axis- ngaihruatin) a nei a, aw lo chhuak hian Ha hmai zâwna a ri ngil taka a la kal theih chhûng hi chuan 'Chest Voice' ațanga 'Middle Chest Voice' a sak a ni. Tichuan, Âw Axis-in a ri sân dân a zirin chunglam a pan ta a, sang takah phei chuan tukkhum lamah a Axis chu a kal ta a ni. Chu chu 'Head Voice' a ni ta a. Hêng aw hrang hrangte hi 'REGISTER' tih a ni a, Music thiamte sawi dân erawh a inang lo. Țhenkhatin, 'Register 2 (Chest Voice, Head Voice), țhenkhatin Register 3 (Chest, Middle leh Head Voice) awmin an sawi bawk. Tichuan, hêng register hi mi hrang hrangah a inang lo. Țhenkhatin, Head Voice an hman țan tawhnaah hian țhenkhat chuan Chest Voice in an la sa thei. Hei tak hi 'Voice Shapping' a harna êm êm chu a ni.

(4) Hla thu lam dân tlângpui :- Hla chu Music a ni a, thusawi nên a inang lo. Sawi nên chuan a inang thlap thlap theilo. Dân tlângpuiah chuan 'Vowel' a thlûk hi an tihdân țhin a ni. Hetiangin - "And i Shall dwell" tihah te hian, 'AND' tiha 'D' hi an khâr nghâl lova, a dawt leh Syllable ah an behtir țhîn. "AN-DI SHALL DWELL" tiin. Chutiangin a thlûk laiah chuan, "KAN DAMNA KAN ENGKIM" tih hla pawh hi, "ENGKIM" tiha, 'M' hi khâr nghâl lovin, "ENGKI....M" tih hi a Technically zâwkin a dik zâwk a ni. Chutiang zêlin, Vowel Double ah chuan a rem zâwkah hman theih a ni a, mahse, lamfiah tûr a ni. Hlain a Message' ken chu "THU" a ni tlat.

3.2. ZAIPAWL ZAI DÂN

(1) Thaw lâk, Hla thu lam etc. chungchâng, Consonant hi lam uluk a ngai hle a. A khâr hun hi zir uluk a ngai.

(2) Hla thu lam dânah, vowel chiang tak leh fiah taka lam tûrin hrawk tihthâwl a, khabe hahdam sia dah hniam tûr a ni a, dang chunglam a sang thei ang bera tihchhoh tûr a ni. 'a' 'o' leh 'u' lam laiin lei hi ka hnuai/chhuatah phah thlap tûr a ni a, a dang hi chu a harsa deuh.

(3) Consonant ho hi chu vowel tâwpah chiang tak sia lam chauh țhin ni se.

(4) Thâwk lâk chungchângah Pum-a boruak khâwl thiam a pawimawh a, chu chu 'sustension' an ti. Sustension chu thawchhuak nghâl huk lova, zâwi zâwia tihchhuah dân thiam a ngai a, chu chu 'controlled exhalation' an ti. Thaw lâk dân dik tûr chuan kan taksa dah dân 'posture' a dik phawt a ngai. Laughing exercise te, staccato excercise te condutor-in tih tir fo a țha khawp mai. Entirnan - 'Hausakna' tih 'Hosakna' tih tlatte, 'mai' tih 'mei' anga ri te, 'Indona' tih 'dau' anga lam rîk te. A pawimawh êm êm chu conductor te hian kan hla hi lo zirchiangin lo bel êm êm ila, member te hrilh ngun ila.

(5) Hla thu lam rîk dik hi chu hla a zahawm a, ngaihthlâk a nuam bawk. Kan lamrîk dân hi khawng țha se, lam fuk fuka, lam chawrh chawrh lovin, zaipawl zai pawh a zahawm bîk a ni.

(6) Thaw lâk dan dik tûr chuan posture a dik phawt a ngai kan ti tawh a. Ngil taka din emaw, țhut emaw, kan lu a sang thei ang bera tun ngîl a, kan tukkhum lam tihfân a, khabe erawh tihchîp deuh hlek tûr a ni. Kan âwm dahsân a, kan dâr, kut leh ke te chu țang țung lovin hahdam taka dah tûr a ni. Posture dik hre tûr chuan bangah tukkhum leh hnungzang si thlapa dina, ban pahnih taksa sira pharchhuah a, ring tihfân a, dingdihlîp deuha din a, thaw lâk țhin tûr a ni. Thâwk lâk zawhah muangchânga din pangngaia dingin ban lâkthlâk a, chumi ruala thâwk chhuah leh tûr a ni. Taksa dang dah sawn si lova awm tum tûr a ni. Beng leh tukkhum inkâra kut pahnih daha muangchânga lu châwi chhoh paha thaw lâk tûr a ni a, lâk thlâk ruala thâwk chhuah leh tûr a ni. Boruak kan hîp luhin Âwm (Chest)-a khâwl lovin pumah a lût thla nghâl hak tûr a ni a, âwm a che dut dut tûr a ni lo.

(7) Vowelah hian 'E' hi lam uluk a ngai hle mai. Aw a lang pherh/țêng duh viau mai. Thaw lâk hi chaw ei ang deuhin tehkhin ila. Kan taksa chakna atâna kan mamawh chaw kan eiin kan ei tlêm lutuk chuan taksa a chau țhîn a, kan ei tam lutuk pawhin taksain a tuar țhîn a nih hi. Hetiang deuh hian thaw lâk tlêm lutuk leh lâk tam lutuk hian hahna min siam thei a, hla sak a nalh mawh duh hle. Thaw lâk dân kalhmang ‪tûr chu kan aw chhuahna hmun hi zim chuihin kan awmtîr tûr a ni lo. Technique hi rules a nilo ang hian Zai ah chuan 'Art' a tel a. Breathing ah pawh țhenkhatin pumah khâwlkhâwm tûr an tih laiin țhenkhat ziakah pum leh âwm (chest) inkâr chuap zâwnah bottle dah anga inngaiha, a mawng ațanga tui thunkhat angin thaw lâk tûr a ni a, dâr (shoulder) tiche lova nâk ruh thlâr (rib cage) ah thaw khâwlkhâwm tûr, pum a puar tûr a nilo ti an awm bawk. Thaw lâk hian mawgbâwr tihrawl ațangin kâwng hnunglam nên țangkawp a, mawng tisang phêk si lova lâk tûr tih te a awm bawk. A pawimawh ta ber chu a thlûk tûr chin, sak tûr chin sa thei tûra thaw lâk kha a pawimawh lai ber chu a ni. Taksa tiche nasa lova thaw lâk kha lâk dân dik a nih laiin, zaipawl expression atân chuan thaw lâk paha an han insâwi dat dat te kha a hmuhnawm leh lawi a, ngaithlatute hmîntu a ni leh lawi si. Thaw lâk rin lutuk te pawh style a ni ve leh thei tho bawk. Thaw lâk chungchângah hian hla thu hi a pawimawh tel viau mai. Entirnan - Vantirhkoh tih 'vantirh (thaw lâk) koh' tih anga sak hi a ngaithlâk a nuam lêmlo. Lam pum hrâm hrâm hi a ngaithlâk tinuamtu a ni.

4. SIGNAL

(1) Eye Contact :- Zaipawl memberte mitmei hmanga hriattirna a ni.

(2) Facial Expression :- Hmui hmai hmanga inhriattirna.

(3) Body Language :- Taksa chêtzia hmanga inhriattirna a ni.

(4) Prep-Beat :- Hei hi "Preparatory Beat" a ni a, hla kan sakin hla lâk awlsam nân leh lâk hun hriat nâna kan hmatheh a ni. 'Warning' kan tih țhin kha. Tûnlai chuan lâk țan hma chiah vuak khat vaiin, a vuak hnihna chu lâk țanna a ni. Lâk hmaa vuak khat vaiin, a vuak hnihna chu lâk țanna a ni. Lâk hmaa vuak khat vai Preparatory beat an ti a, a tluana sawi lovin PREP an ti mai țhîn. Hei hi Zaipawlin zai tûra inrinna, boruak hîp hun a ni a, a dawt chiah chu lâk țanna tûr a ni. PREP hi țha tak, chiang taka tih tûr a ni. Hei hian zai ran zâwng (tempo) te, zai rin zâwng (tone) te a ken vek avângin uluk taka tih tûr a ni. PREP hi instrumental-ah pawh an hmang țhîn. Measure khat an vai tlângpui. A nih loh chuan tempo a inang lo nuai ang.

(5) Cut-off/Ending :- Zai kan tihtâwpna ang kha a ni e.

(6) Fermata :- Hei hi duh chen chen thlûk tûr emaw kan ti leh ngawt zêl. A dikna chen pawh a awm ang. Amaherawhchu, chîn tam loh a țha. Hetianga tih hi a țha berin ka hria - Vuak, vai, beat 4 hlaah, medium ah lo awm ta se, kan thlûk duh chuan kan thlûk ang a, medium ațanga thlûk a nih chuan medium dawtah chiah, vai, vuak, beat chhoah kan la leh ang. Chuti a nih loh chuan beat a kimlo ang. Kan hla sak lai a thlûk sei ber aia rei thlûk tûr a ni chuang lo.

(7) Cue-ing :- Zaipawla part hrang hrangte lâk hun kan inhriattirna kha a ni mai.

(8) Expression Hand :- Conductor tân bîk - Kut dinglam chu tempo, metranome, hla ran zâwng kengtu a ni deuh a, chumi țanpuitu atân leh cheimâwi nân chuan kut veilam kan hmang thîn. Chu chu 'Expression Hand' an ti.

(9) Etrance :- Hla lâk țan hun sawi nân an hmang bawk.

(10) Release :- Hla tihtâwp sawi nân 'Release' an hmang.

(11) Throaty Voice :- Hrawk aw a ni mai. Zaipawlah chuan 'Throaty Voice' hi a țangkâi tehchiam lo.

(12) Blending :- Zaipawl part tinte aw inchawih mawi tâwk/aw inchawih rual dân sawina a ni.

(14) Exhale :- Aw control taka zâwimuanga tihchhuah hi a ni deuh mai.

(14) Posture :- Zaipawl memberte kâwisâwi nuai leh ti neih nuaihin kan ding fo țhîn, posture taksa dah dân dik taka ding sawina.

(15) Gesture :- Conductor vei chêt zia, zaizir kha a ni mai.

5. ZAIPAWL MEMBERTE TÂN

(1) Zaipawl ah kan tel a nih chuan kan inngaitlâwm tûr a ni.

(2) Midang thu kan ngâichâng thiam tûr a ni.

(3) Mi chhiatna lai kan sawi tûr a ni lova, kan fuih zâwk tûr a ni.

(4) Kohhran dang daih Conductor kan sawi chhe tûr a ni lova, an tân theihtâwpin kan țawngțâi zâwk tûr a ni.

(5) Kan lungawi loh chângin thil kan sawi pawp pawp tûr a ni lo. Ngun taka ngaihtuah phawt țhin tûr a ni.

(6) Administration lamah kan lung a awilo a nih pawhin vuivâi kher loh tûr. Țawngțâiin Pathian hnênah kan thlen zâwk tûr a ni.

(7) Midang zaipawl chungchâng phei chu a sawi a sawi rêng rêng loh tûr.

(8) Facebook leh thidang a lâr hle a, kan thil post țhat lam aiin kan nun leh thil tih khân thu a sawi ring zâwk. Nun hi kan uluk a, kan fîmkhur hle a ngai a ni.

6. ZAIPAWL LEH INCHEINA

          Zaipawl rawngbâwlnaah hian a zâi mâwina leh țhatnaa thil țangkai tak ni lêmlo, mahse, zaipawl tinin kan buaipui chu 'Incheina' hi a ni. Uniform pawh hian kan zai țhat leh țhat lovah awmzia a nei thui tehchiam lo. Amaherawhchu, zaipawl memberte rualtlâng taka kan lan tlân theih nân leh discipline vawngtu atân kan duh a, kan ngaihtuah lo thei lo a ni mai thei e. Chutianga lan dân mawi leh țha kan duh ang tho hian uniform piah lama kan incheina - Tlereuh lam chi te, kan hmui leh mit hnawih te, kan lu meh dân, kan sam buk leh phir thleng pawh hian kan duh uluk a ngai ve tho a ni. Zaipawl leh thusawi rawngbâwlna hi ngaithlatu awm lo chuan eng tihna mah a ni lova, a ngaithlatu ten ngaihnawm ti taka an ngaihthlâk tûra kan inbuatsaih uluk ang hian a ngaithlatute tâna hmuh nuam taka incheina kan ngaihpawimawh hi a țûl hle a ni.

                         HLAWNCHHING

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-3)

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-3)

                                                HC Lalramdina

NOTE :- Tûn țumah hian Sound System chungchâng leh Sound Operate dân, Zai Hruaitute Training kan neih țhinnaa mithiamte thu ziah kan zir țhîn țhenkhat ka rawn târlang dâwn a ni.

                         SOUND (Chhunzawmna)

MULTI-PHASE SOUND SYSTEM

          Biak Ina kan sound system neih chu mâwltê a niha, speaker dah dânin mipui lam chauh a hawi chuan 'single phase' system an ti a, chanvo neitu ten an mahni âw an inhriat theih nâna a control na hrang nêna stage monitor speakers ("Fold-back speakers" tiin an sawi bawk - HC) kan dah hian 'Two phase system' an ti bawk. Two phase system chu kan hriatthiam dân tûr awlsam berah chuan sound system hrang pahnih hman ang a ni a. Public address system - Mipuite tân, Stage monitor system - Hun hmangtu te tân. Hêng system te hian mic pakhat (A aia tam pawh a ni thei) ațangin lalût ve ve mahse, a hrangin a mixing a tih theihin a speaker ah a pêkchhuah theih a ni. Monitor kan dah nachhan ber chu stage -a hun hmangtu pui tûrin a ni a. Thusawitu leh zai tûr ten anmahni an insiamrem nân an inhriat theih a ngai a, hei vâng hian mipuite tâna kan sound mix aia dang hreta a mixing tih sak pawh a ngaih châng a awm thei. Entirnan - Zaithiam music track hmanga zai chuan monitor ah a âw aia music track kha ring hret emaw, music track aia a âw kha ring hret zâwka lo chhuak tûrin a duh thei a, a duh ang taka stage monitor system-a kan mic sak hnuah mipui lama sound lo chhuak ah chuan a track leh a zai kha inchawih mawi tâwk chiahin a la tih theih reng a ni. Biak In lian deuhah te hian monitor chu a pawimawh êm êm a, a chhan chu mipui lam hawia speaker ațang te khân hun hmangtuin a âw a inhriat theih loh châng a awm țhin vâng a ni. Broadcasting emaw recording atan emawa a control na hrang nêna sound kan pêk chhuah hi 'Three phase system' an ti leh a, hetah hian Biak In/Hall -a kan sound rîk chhuah dân ang ni lova kan sound pêk chhuah kha broadcasting (Radio/TV emaw etc.) atân leh recording atân te pawh mixing hranpa a la tih theih zêl dâwn tihna a ni. Hei hi a țûl nachhan chu kan sound kha a hmuna ngaithlatute tâna ngaihthlâk nuam tak a nih laiin TV emaw, Radio emaw ațanga lo ngaithlatu leh recording lo ngaithlatu tân ngaihthlâk harsa a lo ni thei a, Acoustic Hall/Room chhûnga sound rîk dân (ambient sound) kha a hmunah ngaihthlâk nuam viau mahse, khâwl kaltlanga lo ngaihthlâk (closed circuit sound) khân a zir lo ve viau theih tho vâng a ni. Auditorium ah chuan kan bengin speaker te sound lo pêk chhuah kha bang leh thil dang dangte ațanga khâwk kha kan lo hre ve thei a, a hmun azir leh a khâwk dân azir hian kan sound frequency, tonal quality leh sound hrang hrangte inchawih dân kha a dang thei a ni. Chumi avâng chuan a hmuna ngaihthlâk nuam tak kha recording emaw TV kaltlang emaw chuan ngaihthlâk hahthlâk tak a lo ni thei.

FEEDBACK

          Feedback hi technical tak chuan
'Audio Oscillation' tih a ni a. Hriatthiam awlsam dân tûr berah chuan sound, speaker ațanga ri lo chhuak kha mic khân lo man lehin mic ah vêk a lût leh a, chu ri chu rawn inpe chhuak nawn lehin ri bengchheng a siam ta vak țhîn a, kha khân ri kiu vawng vawng emaw ri chher vak te emaw, ri thûm vung vung emaw speaker ațang khân a lo tichhuak ta țhîn a ni. Sound system ina a tum ber chu feedback awm lova thâwm, ngaihthlâk nuam tâwk taka lo tihrin a ni a. Mahse, hei pawh hi a hmunin a zir loh vâng emaw, hmanraw țhat tâwk loh vâng emaw pawhin thil harsa tak a ni thei.

FEEDBACK TIHREH DÂN :-

(1) Volume tihniam tûr.

(2) Equaliser (EQ) emaw tone control emaw 'gain' tihtlêm tûr.

(3) Monitor system volume emaw a EQ gain emaw tihtlêm tûr.

(4) Microphones kha speaker hmai zâwn ațangin ken hlat/sawn tûr.

(5) Wide band graphic equaliser hmangin emaw, parametric equaliser hmangin emaw feedback frequency gain tihhniam tûr.

(6) Low impedance microphone quality sâng leh hmanrua quality sâng hman tûr.

(7) A theih chuan Cardiod microphones, tighter pattern hman tûr.

(8) Reverb controls gain tihhniam tûr.

(9) Biak In khâwk nasa lutuk hian feedback a siam nasa a, a khâwk tihreh dân tûr ngaihtuah tûr a ni.

SOUND CONNECTION

          Kan Biak Ina Sound system te a tlo theih lohna chhan lian tak pakhat chu a zawm dan dik kan hriat tâwk loh vâng hi a ni fo țhîn. "Omhs matching" kan ngaihpawimawh loh vâng te (kan hriat loh vâng pawh a ni thei), kan ngaihtuah uluk tâwk loh vâng tein kan sound system neih ve chhun ang ang te pawh kan tichhe fo țhîn. Sound operator chuan sound zawm khâwm dân kan thiam ngei ngei a ngai a, kan la hre ngailo a nih pawhin a thiamte zawha zir nachâng hriat tûr a ni. Sound box kan zawm khâwm dân azir khân a ohms zât kha a danglam țhîn a, sound box kan zawm khâwm hnua ohms chhuak zât mîl zêlin Amplifier hnunga sound box vuahna tûr an siamah khân thlunzawm țhin tûr a ni. A mâwlmang thei ang berin sawi ta ila, Amplifier hnunga sound box vuahna tura ohms inziak zât mîl tûr ang zêlin sound box kha kan zawm khâwm tûr a ni.

Sound zawm dân formula pathum te :-

(1) Series :- Ohms te kha belh tûr a ni.
(8 Omhs + 8 Omhs = 16 Omhs)

(2) Parallel :- Kan sound box neih/zawm khâwm zâtin a Ohms kha sem tûr a ni.
(8 ÷ 2 = 4 Ohms)

(3) Series Parallel :- He formula hi sound box pali (4) chin chunglam zawmna tûr a ni. A thua a lan dân ang hian series phawta chumi hnua parallel leh chu tihna a ni mai. Eg. Sound box pali (4) 8Ohms vek kan nei a, Series Parallel hmanga kan zawm khâwm dâwn chuan, sound box kha group hnihah kan țhen hrang phawt ang (sound box pahnih ve vein). Group khatna kha kan series phawt ang a, 16Ohms a lo chhuak ang a, group hnihna kan series leh ang a, 16Ohms bawk a lo chhuak leh ang. Tichuan, 16Ohms pahnih nei ang kan lo ni ta a, chûng group pahnih te chu kan parallel leh ang a (16/2) 8Ohms a lo chhuak ang a, kan sound box chu series parallel hmangin kan zawm khâwm avângin 8Ohms a lo ni ta a, Amplifier ah 8Ohms ah kan va thlun zawm thei ta tihna a ni. A chunga sound zawm dân kan sawi tâk te hmang khian sound box Ohms zât te uluk taka chawh chhuah hmasak zêl phawt tûr a ni a, kan chawh chhuah hnua a Ohms zat mîl thlap thlap khân Amplifier ah va vuah țhin tûr a ni.

WATTS

          Eng formula hmang pawhin sound box te kha zawm khâwm mah ila a watt zât erawh hi chu belh khâwm tawp zêl tûr a ni. Sound box pahnih watt 120 ve ve kan nei a nih chuan, 120+120 tihna a ni ang a, a pahnihin watt 240 tihna a nih chu. Amplifier hian ama nihna watt aia 30•/• a sâng sound box nawr zo tûra siam a ni tlângpui. Sound kan zawm hian sound box-a '+' chhinchhiahna hi Amplifier Ohms inziahna ah vuah tûr a ni a, sound box-a '-' chhinchhiahna hi Amplifier 'com' ah vuah tûr a ni. Tin, sound box kha Jack Pin hmanga vuah ngai chi a nih chuan jack pin chhûnga a hrui vuahna thir lawr tâwi zâwk hi '+' a ni a, a sei zâwk hi '-' a ni. Sound wire hi a inchen thlap thlap hman țhin tûr a ni. Biak In dinglam leh veilamah sound box kan dah țhîn a, hetianga kan dah a nih pawhin a wire kha a inchen hman ngei ngei tûr a ni. Sound wire hi a tâwi apiangin ri a dawng tam a, a sei apiangin a dawng tlêm, chuvâng chuan, a inchen chiah kha a pawimawh a ni.

TIPS ON REDUCING INTERFERENCE

          A châng chuan Radio Frequency Interference (RFI) kan tih te hi Radio station hnaivâi deuh ațang te emaw, CB Radio Transmitter ațang te emaw hian lo man palh châng hi a awm thei a. Electro Magnetic Frequency (EMF) te pawh hi current hmang khawl dang ațang te, entirnan... Electric transformer, fluorescent light, computer, electric motor leh switches atang te pawh hian a lo man châng a awm ve thei bawk. High impedance microphone leh high impedance microphone hmanrua te hian ri dang a man hmain harsatnate hi a nei hma êm êm a ni. Duhthusâm berah chuan low impedance hmanrua hman leh balanced mics hman hi thil țha ber chu a ni a, chumi piah lamah chuan mic, cables leh a connection zawng zawngte shield țhat vek a țha lehzual. Kan hmanruate low impedance an nih khân interference lakah an him zâwk a, mahse, chutianga kan tih hnu pawha interference a lo la awm palh a nih chuan a input lama a cable emaw a connection khawl emaw lai lo chhe palh a awm a ni thei a, chu chu chhui chhuaha siam țhat thuai tûr a ni. Grounding tha lo hi PA system a interference awmtîr thei tu pakhat a ni bawk. Kan control board leh kan Amplifier te kha plug pin pathum nei a nih chuan a laia pin lian deuh bîka an siam hi ground connect na tûr atâna an siam a ni. AC kan plug na kha ground sa an nih chuan kan current outlet kha ground connection țha tak nei a ni tihna a ni a, ground sa a nih leh nih loh kan chian hmasa tûr a ni. Chutianga ground sa a lo nilo a nih chuan ground connection tha tak kan siamchawp tûr a ni. Current ri cher cher emaw a lo awm a nih chuan amplifier leh mixer board țhenkhatte hian polarity switch an nei țhîn a, chu chu reverse tûr a ni a, chu chuan electrical noise dang tam tak lo awm te pawh a titlêmin a tizia thei a ni. Mahse, a lo la ri reng a nih chuan i khawl engemaw lai ațanga lo chhuak ah khân ngai la, component hrang hrang (Equaliser, limiter, etc.) kha a mal te tea paih bovin a eng ber khân nge ri lo tichhuak zawn chhuah tûr. A la theih chuang loh a nih chuan a current lâknaa a ground line kha lâk kânin a ri cher cher chu a reh phah nge phah lo en la, a reh a nih chuanin system ah grounding a țha tâwk lo a ni tih a hriat theih a ni. (Heta grounding kan tih hi earthing ti pawhin an sawi țhîn). Grounding paiha siam țhat hi technician tam tak tena ri ser ser leh thâwm dang paih nâna an tih țhin chu a ni a, mahse, hei hi a hlauhawmin i system kha grounding nei lova a siam dâwn avângin thil tih atâna țha ber chu a ni chuang lo. Grounding chu mihring him nâna dah a ni a, i system-a circuit khawi emaw laia current leak a lo awm palh pawha i system tichhe lo tûrin leh current khân nangmah a man loh nâna lo eiral tûra dah a ni. Audio equipment tam zâwk te hi volt 110 vela tihnun ni mahse hei hi mihring man hlum tûr chuan a tâwk hle. Hei vâng hian sound operator te leh technician te tân pheikhawk sole rubber -a siam bun a țha hle. Han enchhin nân chuan Ground Fault Interrupter (GFI) te hi hun reilotê atâna hman chu a țha hle a, hei hian sound operator kha current leak lakah pawh a vêng hle. Mahse, a țha berah chuan grounding chungchânga harsatna chu electrician rawih a grounding dân dik lo lai zawn tîra siam țhat tîr mai kha a țha hle. A theih phei chuan i PA equipment bîk liau liau atâna ground line a hranpa taka siam tûr a ni a. Hei hi tape recorder, film projector, VCR emaw TV broadcast na tûr khawl dang vuah belh a nih pawhin ground atân rin tîr vek tûr a ni. A châng hi chuan harsatna țhenkhat technician te chauhvina an sutkian theih châng te a awm maithei a, mahse, a chunga thurâwn te khian i hun leh pawisa hlu tak Pathian rawngbâwl nân a lo save sak thei che mahna.

SOUND MIXING

          Mixing board -a sound level hrang hrang han mix kual vêl hi thil awlsam tak a ni lêm lova. Min pui thei tûra thil tih theih țha tak chu "Sound rehearsal" neih ngun a ni. Hetah hian operator tân mixing board set dân hrang hrang lo zira, feedback awm theihna chin te lo hriatchiana, mix dân tûr țha ber lo zawnchhuah kha a awlsam lehzual dâwn a ni. Hêng settings te hi ennawn leh zêl theih tûra lehkhaa lo chhinchhiah emaw chart lo siam te a pawimawh hle. Sound mix dâwnin mixer control zawng zawngte kha a hniam ber 'zero' ah dah vek tûr a ni. Heti hian han tihsân bîk tur hriat a awlsamin buaina tûr pawh a titlêm zâwk a. Master volume fader pawh zero-a dah vek tûr a ni. Mixer console leh equipment dang te tihnun hunah power amp on -as volume chu 50•/• vêlah dah tûr a ni. Hetah pawh hian speaker tihrîk pup loh nân mixer leh thil dang zawng zawng on hnu chauhah amplifier on tûr a ni. Amplifier on paha speaker ri pup hian speaker a tichhe theiin a circuit a tikâng thei tih hriat tûr. Chumi hnuah master fader leh sub-master fader te kha a lai ang vêla a inchhinchhiah thleng khân nawr chhoh tûr. Hemi a lai an chhinchhiahna hi a sound ngaihthlâk nuam tâwk leh țêng/chher lo tâwk vêl chiaha ngaih a ni. Mic hman ber tûr emaw instrument hman ber tûr emaw line kha mix hmasakna ber tûr chu a ni. Hemi line ah hian volume fader kha ngaihthlâk nuam tâwk tûr vêla dah a, hemi level hmang hian a dang te pawh kha adjust ve tûr a ni. Chumi hnuah mic dang emaw instrument dang te nên khân a inchawih tâwk tûrin ngaihthlâk nuam tâwk vêla mix tûr a ni. Hetah hian a âwm tâwk vêla kan hriatah khân a dah pawp pawp theih a, duh leh line tin kha a mal tê têin an fader țheuhah khân a ennawn leh theih dâwn a ni. Amaherawhchu, speaker ațanga lo ring hluai tûr emaw hriat leh lutuk tûra han tih pup pup erawh a țha lova, feedback a siam tam bawk. A zaitu ber emaw, thusawitu ber emaw mic kha mic dang laka tihrin deuh hlek bîk zêl a țha. Headphone hmanga mix hi a țha êm êm a, amaherawhchu, a ambient sound, a taka a rîk dân lak ațang khân a dang hret thei bawk. Mipuite tâna ngaihthlâk tûr mix dâwn chuan headphones tel lovin an ngaihthlâk ang kha ngaihthlâk puia chumi mîla lo mix tûr a ni. Hetah pawh hian sound control na booth kha Biak In lai tak, ambient sound țha taka ngaihthlâk theihna hmuna awm kha duhthusâm ber chu a ni. Input fader te kha a rîk rin ber lai ang pawha a meter level zero pêl tam lo tûra awmtîr tûr a ni a. Hei aia a hniam lutuk chuan 'hiss' ri a tichhuak thei a, a aia a sân lutuk chuan a ri kha a tițêngin a chher chhuai chhuai thei a, chu chuan speaker a tikâng chhe thei bawk a ni. Volume level tûr set dâwn hian a thâwm lo chhuak rin leh zawih apianga tihhniam leh tihsân a țha lo hle. Chu ai chuan ngaihthlâk nuam tâwk vêl, ring lutuk lo, zâwi lutuk lova dah tawp tûr a ni. Hun hmangtu ina a uar lutukna lama a au thut a nih chuan a level chu khawih danglam vat tûr a ni. Hetiang hun atâna tih dân tûr țha ber chu compressor emaw limiter hman tel a ni a, chu chuan ri zâwi leh ri ring lutuk kha kan level duh ang tâwkah khân nawr sângin a nawr hniam thei dawn a ni. Stage-a mic hman loh a awm chuan mixer ah khân 'mute' tûr a ni a, hei hian feedback, phase shifting leh ri dang lo man thei tûr kha a vêng ang. 'Sound gate' pawh hman theih a ni bawk a, chu chuan kan set dân a zirin mic hman loh laiin a tithiin hman duh hunah automatic in a kaltir leh mai dâwn a ni. A châng hi chuan group zai emaw zaipawl zaiah te hian mic hrang hrangte kha țha takin mix mah ila an aw dik lo emaw an zai laih vâng hrim hrima lo chhuak fuhlo te pawh a awm thei a, hetiang châng hian zai laih leh thiam loh vâng liau liau ni mahse, operator te mixing sawisêl chiam châng te pawh a awm thei e. Hetiang chânga a damdawi țha tak pakhat chu a zai țha ta mic kha tlêm têin tiring hlek la, a zai lai te line kha a volume leh high frequency gain kha tihniam hlek bawk ang che. Hetia a high frequency gain i tihhniam hian a sâng an tlin lo ri tûr ang kha a lo paih țhen dâwn a ni.

                         HLAWNCHHING