Friday, 1 December 2017

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-4)

RIMAWI - LALPA FAK NÂN (PART-4)

                                                HC Lalramdina


                 ZAIPAWL RAWNGBÂWLNA


          Mi tam tak tân chuan zaipawl rawngbâwlna hi țangkaiin a lang lo mai thei a, kan tuipui dân pawh a inchen veklo thei bawk. Kohhran Zaipawlte hi kohhran programme a an lan (zai) tam leh tam loh hian kohhran dinhmun a hril thui khawp mai. Zaipawl (Choir/Chorus) han tih chuan zaia rawngbawltute ti ila a chiang ber mai âwm e. Tûnlaiah chuan kohhran hun ruat pawimawhah zaipawl zai ngaihthlâk tûr a awm loh chuan a kim lo riauva hriatna a awm tlat tawh a ni.



          Kohhran zaipawl hi kohhran tin hian kan nei deuh vekin ka ring a, kohhran lianah chuan memberte pawh kan țhahnem deuh ang a, kohhran tê deuhah chuan member pawh kan tlêm deuh mai thei. Zaipawl țha leh nung tak nei kohhran nih chu a nuam hle. Amaherawhchu, zaipawl țha tak neih hi thil harsa tak mai a ni a, thlarau lam inpêkna leh rawngbâwlna a nih avângin inngaihtlâwmna, thuawihna leh dawhtheihna memberte-ah a awm loh chuan zaipawl țha neih a har țhîn.


1. ZAIPAWL-A MEMBER AWMTE

          Conductor, Convener/Director leh member-te infinkhâwm chuan 'ZAIPAWL' a siam ti ila a fiah tho âwm e.

Memberte chu :-

Soprano (S)
Alto (A)
Tenor (T)
Bass (B) tia thliar hran a ni a.

          SATB' tiin an sawi mai țhîn. 'SA' hi hmeichhe sak niin, 'TB' hi mipa sak tûr a ni ve thung.

Soprano (S) chu hmeichhe awin music note a sak theih sâng ber hi a ni mai a. Music composer-te chuan chi hrang hrangin an țhensawm leh țeuh mai.

Alto (A) hi 'Contralto' tiin kan hre bawk a. Hmeichhe aw laihâwl, Bass part nêna inzûl tak a ni.

Tenor (T) hi mipa sak tûr niin, mipa aw tlin theih sâng ber a ni.

Bass (B) hi mipa sak tûr tho niin, mipa awin a tlin theih hniam ber a ni. Soprano hi 'Leading Part'  ti ta ila, a dangte hi a pawlhmawitu an ni a tih theih ang. Amaherawhchu, zaipawl ni tûr chuan 'SATB' hi a awm kim vek a ngai a ni.


2. ZAIPAWL LEH SOLFA

          Zaipawl tizaipawltu ber chu 'Solfa' hi a ni a tih theih âwm e. Solfa note hmanga zai țhin a nih avângin, Conductor te an hah țhinna êm êm chu, member ten Solfa kan nêllo leh kan thiam tâwklo hi a ni fo. Zaipawl memberte hian Conductor chu 'Music Instructor' a nilo tih kan hriata mahni theih ang tâwka lo inzir ve kan tum tûr a ni. Chutih rual erawh chuan, Solfa chungchânga memberte harsatna sutkianpui erawh chu a tih tûr a ni ve thung ang.

          Zaipawla tel chuan, lehkha zir zêl tum ten ziak leh chhiar an thiam a ngai ang hian solfa a thiam a ngai a. Solfa mahnia indap tûr hian thiam tûr a tam lutuk lova, mahnia inzir thiam mai theih a ni.

2.1. MODULATOR

          d r m f s l t d' / (d' t l s f m r d) Modulator rîk dân tûr hi thluak, beng leh kâin a thiam nâl hlê a ngai.

2.2. VUAK CHI HRANG HRANGTE

(1) A hmanrua :-

Bar :- (|)
Colon :- (:)
Bar tê :- (/)
Vuak 2 :- {| 1 : 2 }
Vuak 3 :- {| 1 : 2 : 3 }
Vuak 4 :- {| 1 : 2 / 3 : 4 }
Vuak 6 :- { 1 : 2 : 3 / 4 : 5 : 6 }
Vuak 9 :- { 1 : 2 : 3 / 4 : 5 : 6 / 7 : 8 : 9 }
Vuak 12 :- { 1 : 2 : 3 / 4 : 5 : 6 / 7 : 8 : 9 / 10 : 11 : 12 }

(2) Vuak țhensawm :-

A hmanrua :-

Full stop :- (.)
A chanve :- (1/2)
Coma :- (,)
A chanve chanve leh :- (1/4)
Coma letling :- (')
(A sign ho hi ka phone keyboard ah a awm tlat lo mai a, a remchâng ka hmang mai - HC)

Vuak khat inang țheuhva hmun thuma țhenna :- { | d . r : m . r } (I kut bêng la chumi rualin 'd' i sâ ang a, i kut ben leh tûr kut kau zau lai berah 'r' i sa ang, chutiang zêlin...) { | d ., r : m ., r } (I kut ben rualin 'd' i sâ ang a, i kut ben leh tûr kau zau lai ber thlen hnûa bêng tûra i let leh inkâr zau zâwng zâtveah chiah 'r' i sa thung ang, chutiang zêlin…) { | d , r , m : r , m , r } (I kut ben i rualin 'd' sâin, 'r' leh 'm' hi chu kut ben leh ben leh tûr inkâr zau zâwng hmun thuma țhena hmun hnihnaah leh hmun thumnaah sak mai tûr a ni, inkat hleih bîk awm lovin). Krismas hla 'Kumsul liam hnu' tih hla kan saka (Kumsûl liam) tih lai kan sak ang hian.


3. HLA ZIR/REM/ZAI/SAK DÂN

3.1. HLA SAK DAN

(1) Lam nat hun leh lam fân hun :- Hla rêng rêng hian flow a nei a, chumi flow tilang chiangtu chu 'Accent' a ni. Chu Accent chu - Strong, Medium leh Weak ah te țhen a ni a. Tichuan, hêngte hian Rhythm a siam a ni. A tlângpuiin, BAR - hi 'Strong Accent' a ni a, Medium Bar (Bar tê) 'Medium Strong' a ni a, a dang chu 'Weak' a ni. Hêng bâkah hian, a hla a zirin a Accent letling chiah hman a ngaih hun a awm bawk. Chu chu Syncopation' emaw 'Syncopated beat' 'Syncopation beat' an ti. Entirnân - Halleluiah Chorus hi 'Syncopated time' a ni a. A awmzia chu BAR hi Strong Accent-a hmang lovin, BAR TÊ (Medium) hi nawr nghet bîk hlek ila a mawi zâwk niin mithiamten an hria. (Hetiangin - 'HA' ah sa nghet chat lovin, 'LUIAH' zâwk nghet sela tihna a ni.) Sak ngheh nat han tih hian a thlûk hmanga tih ni lovin a hla thu lamah a ni.

(2) Thaw lâk hun :- A thlûk leh a hla a zirin 'Phrase' tâwp zêl hi thaw lâkna a ni tlângpui. Phrasing țha leh țhalo chu sak a in nawm hleih bâkah, a inmawi hleih hle a ni. Hei hi 'Universal Rules' a ni a, thuneihna tâwp erawh Conductor kutah a innghat.

(3) Chest Voice leh Head Voice hman dân :- Aw hian rîk dân hawi (Axis- ngaihruatin) a nei a, aw lo chhuak hian Ha hmai zâwna a ri ngil taka a la kal theih chhûng hi chuan 'Chest Voice' ațanga 'Middle Chest Voice' a sak a ni. Tichuan, Âw Axis-in a ri sân dân a zirin chunglam a pan ta a, sang takah phei chuan tukkhum lamah a Axis chu a kal ta a ni. Chu chu 'Head Voice' a ni ta a. Hêng aw hrang hrangte hi 'REGISTER' tih a ni a, Music thiamte sawi dân erawh a inang lo. Țhenkhatin, 'Register 2 (Chest Voice, Head Voice), țhenkhatin Register 3 (Chest, Middle leh Head Voice) awmin an sawi bawk. Tichuan, hêng register hi mi hrang hrangah a inang lo. Țhenkhatin, Head Voice an hman țan tawhnaah hian țhenkhat chuan Chest Voice in an la sa thei. Hei tak hi 'Voice Shapping' a harna êm êm chu a ni.

(4) Hla thu lam dân tlângpui :- Hla chu Music a ni a, thusawi nên a inang lo. Sawi nên chuan a inang thlap thlap theilo. Dân tlângpuiah chuan 'Vowel' a thlûk hi an tihdân țhin a ni. Hetiangin - "And i Shall dwell" tihah te hian, 'AND' tiha 'D' hi an khâr nghâl lova, a dawt leh Syllable ah an behtir țhîn. "AN-DI SHALL DWELL" tiin. Chutiangin a thlûk laiah chuan, "KAN DAMNA KAN ENGKIM" tih hla pawh hi, "ENGKIM" tiha, 'M' hi khâr nghâl lovin, "ENGKI....M" tih hi a Technically zâwkin a dik zâwk a ni. Chutiang zêlin, Vowel Double ah chuan a rem zâwkah hman theih a ni a, mahse, lamfiah tûr a ni. Hlain a Message' ken chu "THU" a ni tlat.

3.2. ZAIPAWL ZAI DÂN

(1) Thaw lâk, Hla thu lam etc. chungchâng, Consonant hi lam uluk a ngai hle a. A khâr hun hi zir uluk a ngai.

(2) Hla thu lam dânah, vowel chiang tak leh fiah taka lam tûrin hrawk tihthâwl a, khabe hahdam sia dah hniam tûr a ni a, dang chunglam a sang thei ang bera tihchhoh tûr a ni. 'a' 'o' leh 'u' lam laiin lei hi ka hnuai/chhuatah phah thlap tûr a ni a, a dang hi chu a harsa deuh.

(3) Consonant ho hi chu vowel tâwpah chiang tak sia lam chauh țhin ni se.

(4) Thâwk lâk chungchângah Pum-a boruak khâwl thiam a pawimawh a, chu chu 'sustension' an ti. Sustension chu thawchhuak nghâl huk lova, zâwi zâwia tihchhuah dân thiam a ngai a, chu chu 'controlled exhalation' an ti. Thaw lâk dân dik tûr chuan kan taksa dah dân 'posture' a dik phawt a ngai. Laughing exercise te, staccato excercise te condutor-in tih tir fo a țha khawp mai. Entirnan - 'Hausakna' tih 'Hosakna' tih tlatte, 'mai' tih 'mei' anga ri te, 'Indona' tih 'dau' anga lam rîk te. A pawimawh êm êm chu conductor te hian kan hla hi lo zirchiangin lo bel êm êm ila, member te hrilh ngun ila.

(5) Hla thu lam rîk dik hi chu hla a zahawm a, ngaihthlâk a nuam bawk. Kan lamrîk dân hi khawng țha se, lam fuk fuka, lam chawrh chawrh lovin, zaipawl zai pawh a zahawm bîk a ni.

(6) Thaw lâk dan dik tûr chuan posture a dik phawt a ngai kan ti tawh a. Ngil taka din emaw, țhut emaw, kan lu a sang thei ang bera tun ngîl a, kan tukkhum lam tihfân a, khabe erawh tihchîp deuh hlek tûr a ni. Kan âwm dahsân a, kan dâr, kut leh ke te chu țang țung lovin hahdam taka dah tûr a ni. Posture dik hre tûr chuan bangah tukkhum leh hnungzang si thlapa dina, ban pahnih taksa sira pharchhuah a, ring tihfân a, dingdihlîp deuha din a, thaw lâk țhin tûr a ni. Thâwk lâk zawhah muangchânga din pangngaia dingin ban lâkthlâk a, chumi ruala thâwk chhuah leh tûr a ni. Taksa dang dah sawn si lova awm tum tûr a ni. Beng leh tukkhum inkâra kut pahnih daha muangchânga lu châwi chhoh paha thaw lâk tûr a ni a, lâk thlâk ruala thâwk chhuah leh tûr a ni. Boruak kan hîp luhin Âwm (Chest)-a khâwl lovin pumah a lût thla nghâl hak tûr a ni a, âwm a che dut dut tûr a ni lo.

(7) Vowelah hian 'E' hi lam uluk a ngai hle mai. Aw a lang pherh/țêng duh viau mai. Thaw lâk hi chaw ei ang deuhin tehkhin ila. Kan taksa chakna atâna kan mamawh chaw kan eiin kan ei tlêm lutuk chuan taksa a chau țhîn a, kan ei tam lutuk pawhin taksain a tuar țhîn a nih hi. Hetiang deuh hian thaw lâk tlêm lutuk leh lâk tam lutuk hian hahna min siam thei a, hla sak a nalh mawh duh hle. Thaw lâk dân kalhmang ‪tûr chu kan aw chhuahna hmun hi zim chuihin kan awmtîr tûr a ni lo. Technique hi rules a nilo ang hian Zai ah chuan 'Art' a tel a. Breathing ah pawh țhenkhatin pumah khâwlkhâwm tûr an tih laiin țhenkhat ziakah pum leh âwm (chest) inkâr chuap zâwnah bottle dah anga inngaiha, a mawng ațanga tui thunkhat angin thaw lâk tûr a ni a, dâr (shoulder) tiche lova nâk ruh thlâr (rib cage) ah thaw khâwlkhâwm tûr, pum a puar tûr a nilo ti an awm bawk. Thaw lâk hian mawgbâwr tihrawl ațangin kâwng hnunglam nên țangkawp a, mawng tisang phêk si lova lâk tûr tih te a awm bawk. A pawimawh ta ber chu a thlûk tûr chin, sak tûr chin sa thei tûra thaw lâk kha a pawimawh lai ber chu a ni. Taksa tiche nasa lova thaw lâk kha lâk dân dik a nih laiin, zaipawl expression atân chuan thaw lâk paha an han insâwi dat dat te kha a hmuhnawm leh lawi a, ngaithlatute hmîntu a ni leh lawi si. Thaw lâk rin lutuk te pawh style a ni ve leh thei tho bawk. Thaw lâk chungchângah hian hla thu hi a pawimawh tel viau mai. Entirnan - Vantirhkoh tih 'vantirh (thaw lâk) koh' tih anga sak hi a ngaithlâk a nuam lêmlo. Lam pum hrâm hrâm hi a ngaithlâk tinuamtu a ni.


4. SIGNAL

(1) Eye Contact :- Zaipawl memberte mitmei hmanga hriattirna a ni.

(2) Facial Expression :- Hmui hmai hmanga inhriattirna.

(3) Body Language :- Taksa chêtzia hmanga inhriattirna a ni.

(4) Prep-Beat :- Hei hi "Preparatory Beat" a ni a, hla kan sakin hla lâk awlsam nân leh lâk hun hriat nâna kan hmatheh a ni. 'Warning' kan tih țhin kha. Tûnlai chuan lâk țan hma chiah vuak khat vaiin, a vuak hnihna chu lâk țanna a ni. Lâk hmaa vuak khat vaiin, a vuak hnihna chu lâk țanna a ni. Lâk hmaa vuak khat vai Preparatory beat an ti a, a tluana sawi lovin PREP an ti mai țhîn. Hei hi Zaipawlin zai tûra inrinna, boruak hîp hun a ni a, a dawt chiah chu lâk țanna tûr a ni. PREP hi țha tak, chiang taka tih tûr a ni. Hei hian zai ran zâwng (tempo) te, zai rin zâwng (tone) te a ken vek avângin uluk taka tih tûr a ni. PREP hi instrumental-ah pawh an hmang țhîn. Measure khat an vai tlângpui. A nih loh chuan tempo a inang lo nuai ang.

(5) Cut-off/Ending :- Zai kan tihtâwpna ang kha a ni e.

(6) Fermata :- Hei hi duh chen chen thlûk tûr emaw kan ti leh ngawt zêl. A dikna chen pawh a awm ang. Amaherawhchu, chîn tam loh a țha. Hetianga tih hi a țha berin ka hria - Vuak, vai, beat 4 hlaah, medium ah lo awm ta se, kan thlûk duh chuan kan thlûk ang a, medium ațanga thlûk a nih chuan medium dawtah chiah, vai, vuak, beat chhoah kan la leh ang. Chuti a nih loh chuan beat a kimlo ang. Kan hla sak lai a thlûk sei ber aia rei thlûk tûr a ni chuang lo.

(7) Cue-ing :- Zaipawla part hrang hrangte lâk hun kan inhriattirna kha a ni mai.

(8) Expression Hand :- Conductor tân bîk - Kut dinglam chu tempo, metranome, hla ran zâwng kengtu a ni deuh a, chumi țanpuitu atân leh cheimâwi nân chuan kut veilam kan hmang thîn. Chu chu 'Expression Hand' an ti.

(9) Etrance :- Hla lâk țan hun sawi nân an hmang bawk.

(10) Release :- Hla tihtâwp sawi nân 'Release' an hmang.

(11) Throaty Voice :- Hrawk aw a ni mai. Zaipawlah chuan 'Throaty Voice' hi a țangkâi tehchiam lo.

(12) Blending :- Zaipawl part tinte aw inchawih mawi tâwk/aw inchawih rual dân sawina a ni.

(14) Exhale :- Aw control taka zâwimuanga tihchhuah hi a ni deuh mai.

(14) Posture :- Zaipawl memberte kâwisâwi nuai leh ti neih nuaihin kan ding fo țhîn, posture taksa dah dân dik taka ding sawina.

(15) Gesture :- Conductor vei chêt zia, zaizir kha a ni mai.


5. ZAIPAWL MEMBERTE TÂN

(1) Zaipawl ah kan tel a nih chuan kan inngaitlâwm tûr a ni.

(2) Midang thu kan ngâichâng thiam tûr a ni.

(3) Mi chhiatna lai kan sawi tûr a ni lova, kan fuih zâwk tûr a ni.

(4) Kohhran dang daih Conductor kan sawi chhe tûr a ni lova, an tân theihtâwpin kan țawngțâi zâwk tûr a ni.

(5) Kan lungawi loh chângin thil kan sawi pawp pawp tûr a ni lo. Ngun taka ngaihtuah phawt țhin tûr a ni.

(6) Administration lamah kan lung a awilo a nih pawhin vuivâi kher loh tûr. Țawngțâiin Pathian hnênah kan thlen zâwk tûr a ni.

(7) Midang zaipawl chungchâng phei chu a sawi a sawi rêng rêng loh tûr.

(8) Facebook leh thidang a lâr hle a, kan thil post țhat lam aiin kan nun leh thil tih khân thu a sawi ring zâwk. Nun hi kan uluk a, kan fîmkhur hle a ngai a ni.


6. ZAIPAWL LEH INCHEINA

          Zaipawl rawngbâwlnaah hian a zâi mâwina leh țhatnaa thil țangkai tak ni lêmlo, mahse, zaipawl tinin kan buaipui chu 'Incheina' hi a ni. Uniform pawh hian kan zai țhat leh țhat lovah awmzia a nei thui tehchiam lo. Amaherawhchu, zaipawl memberte rualtlâng taka kan lan tlân theih nân leh discipline vawngtu atân kan duh a, kan ngaihtuah lo thei lo a ni mai thei e. Chutianga lan dân mawi leh țha kan duh ang tho hian uniform piah lama kan incheina - Tlereuh lam chi te, kan hmui leh mit hnawih te, kan lu meh dân, kan sam buk leh phir thleng pawh hian kan duh uluk a ngai ve tho a ni. Zaipawl leh thusawi rawngbâwlna hi ngaithlatu awm lo chuan eng tihna mah a ni lova, a ngaithlatu ten ngaihnawm ti taka an ngaihthlâk tûra kan inbuatsaih uluk ang hian a ngaithlatute tâna hmuh nuam taka incheina kan ngaihpawimawh hi a țûl hle a ni.


                         HLAWNCHHING

No comments:

Post a Comment