THUSAWI TANPUITU (Article)
HC Lalramdina
Mipui hmaa thusawi hi thil harsa tak mai a ni a. Mipui tam deuh hmaah phei chuan kan thusawi tûr, kan ziahsa han chhiar chhuah mai pawh hi thil harsa tak a ni. Pulpit atanga Political Platform thleng hian thusawi hi, "Tih than a awm thei lo," an lo tih thin pawh hi a dikna chen pawh a awm âwm e. Hun bîk leh thupui thlan bîk thilah pawh ni sela, inbuatsaihna tha tak nên loh chuan pawngpaw zuam ngawt chi a ni lêm lo.
Mi thenkhat titi thiam tak, amaherawhchu, mipui hmaa ding chhuaka thu han sawi tûr chuan, khâ chih leh tlat si an awm a. Thenkhat ngawi ngal reng mai mahse, thusawi hunah chuan puak tha leh thei viau si an awm bawk a. Tin, zak thei lo ve hrim hrimte, hun tawn chawpa chiai hauh lo leh mipui hûhâng ngam ve chi hrim hrimte an awm bawk a. Chutiang mite chu an awhawm ang reng viau mai. Tawngkam thiam hrim hrimte pawh hi an awm a, an hun tawn chawp mîlin thu tam tak an sawi thei mai zêl a. Mi tam ber tân erawh chuan thusawi hi thil harsa tak, tih than awm theilo ang a ni a. Kan talent dawn dân hi a inang vek lo a ni. Amaherawhchu, thusawi hi inzir thiam theih a ni a, inzir dân tûr chu kawng hrang hrang a awm thei ang. Thusawi chungchângah hian hriat tûr pawimawh tak tak a awm a. Thusawitu tena kan lo tangkâipui tâkin, thusawi dâwna pawimawh thil tlêma zâwng lo târlang ta ila.
Inpuahchahna tha :- Thu sawi tûr chuan inpuahchahna tha tak neih a ngai a. Thusawi tûra inpuahchah hi thil hautak tak mai a ni a. Thu tha tak sawi tûr phei chuan inpuahchahna hun thâwl tak neiha, thluak fîm leh rilrû ngaihtuahna sâwrbinga, inbuatsaih a tûl thin. Eng thu pawh lo sawi dâwn ila, mipui hmaa sawi tûr a nih phawt chuan, inbuatsaihna kan neih laiin a lo ngaithlatu tûrte mitthlâ rân chunga, ngaihtuahna kan sên a tûl a ni.
Practice tam :- Eng programme ah pawh, khawi hmunah pawh nise, Hall-ah a ni emaw Television lama mite lo thlîr tûr a ni emaw, kan thusawi lai chu thlîrtute tân hmuh a nuamin an mit a la tûr a ni. Hmuhnawm ti taka an lo thlîr theih nân chuan hmuhnawm taka kan chêttlat a ngai a. Chutianga ti thei tûr chuan practice na kan neih tam a tûl a ni. Eng programme pawh ni se, stage-a chêttlat a ni emaw, Video camera hmaah a ni emaw, kan chanvo neih hneh tak leh thiam taka kan tihhlawhtlin theih nân inbuatsaihna tha kan mamawh a, hmuhnawm taka thlîrtute hmaa kan inlan theih nân, mahni in lamah a tam thei ang ber practice na hun kan nei thin tûr a ni.
Kan sawi tumah kan chiang tûr a ni :- Mipui hmaah thu sawia kan din chhuahin, kan sawi tumah kan chiang tûr a ni. Politics thil a ni emaw, zirna, eizawnna, hmasâwnna kawng leh sakhuana lam thil pawh ni se kan sawi tum subject-ah chiang ila, chu chuan kan thusawiah nasa takin min pui ngei ang.
Thu kan sawi chhan kan sawi chhuak thiam tûr a ni :- Thu kan sawi rêng rêngin eng vânga sawi nge kan nih tih (problems) kan sawifiah thiam tûr a ni a. Eng vânga he thupui hi sawi lo ngai ta nge a nih tih kan sawifiah thiam tûr a ni. Kan thusawi kawnghawi miten an hriatthiama a dawnsawn dân an thiam theih nân kan thusawi tûr laimu (Principle) kan sawi chhuak thiam tûr a ni.
Entîrna :- Entîrna (Illustration) hian kan thusawi nasa takin min pui thei a, chutiang kan thusawi min pui thei tu tûr, entîrnân :- 'Huaisenna' tih han sawi dâwn ila, mi huaisen kan hriatte chanchin han zep tel thei ila mipui rilrû hîp a awl sawt dâwn a ni. Amaherawhchu, entîrnaa luan ral erawh a hlauhawm viau a. Mi chanchin sawi tûra ding kan ni lova, kan thusawi tihchianna tûr mai a ni tih kan hriat tel erawh a tha ang.
Hun vawn dik kan tum tûr a ni :- Hun vawn dik hi a pawimawh khawp mai. Mi dang hun lâksaka thusawi kan nih avângin kan in adjust thiam a pawimawh. Sawi tûra kan inbuatsaihna zawng zawngte sawi zawh vek tum a tha ber lêm lo. Tûnlaiah chuan eng thu pawh sawi ila, a rei lutuk emaw, aw ki ngai reng leh chetze ngai reng lantîr chunga thu sawi hian lawm a hlawh lêm lova. Mipui rilrû hneh thei tûra tawi fel leh ngaihnawm taka sawi thiam tum a pawimawh hle a ni.
Kan aw kan thunun thiam tûr a ni :- Thusawia kan din chhuah rêng rêngin kan aw kan thunun thiam a pawimawh. Kan tawng a muan viau emaw, aw ki ngai renga kan tawng emaw chuan a ngaithlatute tân a khamawm thei a. Tin, tawng ran (Speed chak) lutuk te hi ngaihthlâk a hahthlâk thei bawk. Eng thu pawh lo sawi ila a pressure siamtu lai tak chu kan tawng rî kha a ni. Thlûk chiam leh chip melh melh te hi a ngaithlatute tân a ninawm duh khawp mai. Tin, mipui tlêm leh tam dân azirin kan aw rî pawh kan tizâwiin kan tiring thiam tûr a ni a, kan aw kî pawh kan adjust thiam tûr a ni. Kan aw khân mi dang va communicate se a tha ber mai.
Mipuite tân thu kan sawi a ni tih hriat tûr :- Thusawituin thu a sawiin a ma tân ni lovin pungkhâwm mipuite tân a sawi a ni tih a inhre tûr a ni. Mipuite tâna sawi a nih avângin mipuite rilrû hneh thei zâwng leh ngaithla lo thei lova siam tum a tûl. Mahni tui zâwng a nih avânga mahni inbunruahna ang maia ngaia a ngaithlatute lam ngaihtuah lêk lova thu sawite hi chîn loh a tha. A ngaithlatuten an lo dawnsawn dân zir pah reng chungin thu kan sawi thin tûr a ni.
Chêt dân :- Thusawi laia kan chêt dân hian mipui rilrû a hneh emaw a hruai pêng daih thei a. Mipui hmaa Tarmit lâkthlâk chhêna vuah leh chhên te, Kawr hma tlâng zût zût te, hmanraw ken khawih kual khawih kual te hian, kan thusawi ni lovah, kan thil khawih laiah khân ngaithlatute rilrû a la pêng daih thei a, chîn loh a tha hle.
Hlim hmêl kan pu tûr a ni :- Mizote hi a tlângpuiin hlim hmêl pu thiam lo tak mai kan ni ti ila kan sawi sual lutuk âwm love. Kan chanvo neihte kan tihhlawhtlin kawngah hian mahni chanvo titha viau sia, hmuh nuam leh si lo kan awm leh zauh thin. A chhan ber nia ka hriat ve chu hlim hmêl (smiling face) kan neilo thin hi a niin ka hria. Hlim hmêl hian tu pawi mah a sawi lova, mi rilrû a hneh theih daih zâwk avângin kan chanvo kan tihhlawhtlin laiin a tûl hunah hlim hmêl kan put thiam a pawimawh hle a ni. Mipui hmaah kan ding tawh a nih chuan a tha thei ang bera chêt a, mi thinlung hneh tûra kan thiamna zawng zawng kan sâwm khâwm thiam a tûl a ni.
Incheina :- Mipui hmaa kan din rêng rêngin kan incheina (Kan thawmhnaw inbel) kan uluk tûr a ni a. A hun leh hmun azira incheina kan thlan thiam a pawimawh. Khawi hmunah pawh, eng hunah pawh nise, mipui hmaa thu sawia kan din chhuah dâwn chuan a mawihnâi thei ang berin inchei thei ila a tha viau âwm e. Mizote rilrûah chuan a zahawm lampang incheina hian min la hneh deuh berin a la lang a, chuvâng chuan a zahawm thei ang berin inchei ila, mipui rilrû hneh a awlsam ber a ni.
Mahni inrintâwkna :- Mipui hmaa thu tha taka sawi thei tûr chuan mahni inrintâwkna neih hi a pawimawh khawp mai. Mi thenkhatte chu mipui hmaa kan din hian kan zâm fo thin a, a tithang lo tân phei chuan a zahthlâk duh viau bawk a ni. Amaherawhchu, kan ti ta sa sa chu, zâm leh zak chung pawha kan tih tho kha a ngai bawk si a. Chuvâng chuan, mualpho ai chuan inringtâwk taka kan chanvo kan hlen kha a pawimawh ber chu a ni.
Hêng kan târlan tâkte bâkah pawh hian sawi tûr tam tak a la awm thei ang. A enga pawh chu lo ni ta se, a chunga kan târlan tâk ang khân, thusawi hi inzir thiam ve theih a ni a. Mi hmaa din tam hi a pawimawh ber chu niin a lang. Thusawi hun (chance) kan ngah hrim hrim chuan a tlachawp thilah pawh buaina tam zâwk chu kan pumpelh ngei ang.
HLAWNCHHING
